ఇంటర్నేషనల్ బుకర్ ప్రైజ్ పొందిన మొదటి కథా సంపుటి భాను ముష్తాక్ – హార్ట్ లాంప్

[ఇంటర్నేషనల్ బుకర్ ప్రైజ్ గెల్చుకున్న, డా. భాను ముష్తాక్ రచించిన ‘హార్ట్ లాంప్’ అనే పుస్తకాన్ని పరిచయం చేస్తున్నారు పి. జ్యోతి.]

బుకర్ పేరుతో 2005 నుండి మరో కొత్త బహుమతి ప్రపంచ సాహిత్యంలో ఇవ్వడం మొదలయంది. అదే మ్యాన్ బుకర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రైజ్‌. బుకర్ ప్రైజ్, మ్యాన్ బుకర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రైజ్ మధ్య ప్రధాన వ్యత్యాసం ఏమిటంటే బుకర్ ప్రైజ్ ఇంగ్లీషులో వ్రాసిన ఉత్తమ నవలకు ఇస్తారు. అంతర్జాతీయ బుకర్ ప్రైజ్ ఇతర భాషలలో వ్రాసి ఆంగ్లంలోకి అనువదించిన ఉత్తమ కల్పిత రచనకు ఇవ్వడం జరుగుతుంది. బుకర్ ప్రైజ్ UK లేదా ఐర్లాండ్‌లో ప్రచురించబడిన ఒకే నవలకు ఇస్తారు. అంతర్జాతీయ బుకర్ ప్రైజ్ మూల రచయిత, అనువాదకులను కూడా గుర్తిస్తుంది. 2005లో మ్యాన్ బుకర్ ఇంటర్నేషనల్ ప్రైజ్‌గా మొదలయిన ఈ బహుమతి జీవించి ఉన్న రచయిత రచనలకు ద్వైవార్షిక అవార్డుగా ఇవ్వడం మొదలెట్టారు. ఈ రచయితలు వేరే భాషలలో రచనలు చేసిన వారు. 2005 నుండి 2015 దాకా ఇలా ఇచ్చిన అవార్డును 2016 నుండి కాస్త మార్చారు. ప్రతి ఏటా అనువదించబడిన ఒకే రచనను గౌరవించాలనే నిశ్చయం జరిగింది. అలా ఇది వార్షిక అవార్డుగా మారింది. 2019 లో క్రాంక్‌స్టార్ట్ కొత్త నిధుల దాతగా మారినప్పుడు ఈ అవార్డును ‘అంతర్జాతీయ బుకర్ ప్రైజ్‌’గా మార్చారు.

2025 సంవత్సరానికి కన్నడ రచయిత్రి బాను ముష్తాక్ రాసిన ‘హార్ట్ లాంప్’ అనే కథా సంపుటికి అంతర్జాతీయ బుకర్ ప్రైజ్‌ లభించింది. దీనిని దీపా భస్తి కన్నడం నుండి ఇంగ్లీష్‌లోకి అనువదించారు. కన్నడ భాషలో ఒక రచనకు అదీ ఒక చిన్న కథా సంపుటికి బుకర్ లభించడం ఇదే మొదటిసారి. భారతదేశం నుండి ఈ బహుమతి అందుకున్న రెండవ రచయిత్రి భాను ముష్తాక్.

బాను ముష్తాక్ (జననం 3 ఏప్రిల్ 1948) కర్ణాటకకు చెందిన ఒక భారతీయ కన్నడ భాషా రచయిత్రి, కార్యకర్త, న్యాయవాది. ఆమె ఆరు చిన్న కథా సంపుటాలు, ఒక నవల, ఒక వ్యాస సంకలనం ఒక కవితా సంకలనాన్ని ప్రచురించారు. ఆమె రచనలు ఉర్దూ, హిందీ, తమిళం, మలయాళం, ఆంగ్ల భాషలలోకి అనువదించబడ్డాయి. ఆమె ‘లంకేష్ పత్రికే’కు రిపోర్టర్‌గా పనిచేసారు. తరువాత కొన్ని నెలలు బెంగళూరులోని ఆల్ ఇండియా రేడియోలోనూ పని చేసారు. 1980ల నుండి, ముష్తాక్ కర్ణాటకలో ‘మౌఖికవాదం, సామాజిక అన్యాయాల’ను అణగదొక్కడానికి కార్యకర్తగా ఉద్యమాలలో పాల్గొంటున్నారు. 2000లో, ముష్తాక్ ముస్లిం మహిళలు మసీదులలోకి ప్రవేశించే హక్కును సమర్థించడం వల్ల ఆమెతో పాటు ఆమె కుటుంబం మూడు నెలల ‘సామాజిక బహిష్కరణ’ను ఎదుర్కున్నారు.

భారతదేశ సాహిత్యాన్ని విరివిగా చదివే వారికి ఈ పుస్తకంలోని కథాంశాలు సుపరిచితాలు. అయితే దక్షిణ భారతీయ ముస్లిం స్త్రీల వెతలను, పితృస్వామ్య వ్యవస్థలో నలిగిపోయే జీవితాలను అంతర్జాతీయంగా పరిచయం చేసే అవకాశం ఈ పుస్తకం ద్వారా భాను ముష్తాక్‌కు లభించింది. మొదటిసారి అంతర్జాతీయ పాఠకులకు భారతీయ స్త్రీల వెతలు అందులోనూ ముస్లిం సమాజంలో జీవించే దక్షిణ భారతీయ మహిళల సంక్లిష్ట జీవితాలు చేరాయి. అవి వారికి స్త్రీల పై జరుగుతున్న దోపిడిలో కొత్త కోణాలను పరిచయం చేశాయి. భాను ముష్తాక్ తన కథలలో ముస్లిం స్త్రీల జీవితాలోని వైరుధ్యాన్ని ప్రపంచానికి పరిచయం చేసారు. దక్షిణ భారతదేశ ముస్లిం స్త్రీల సాంప్రదాయ జీవితాలు, వారు ఎదుర్కునే వివక్షలోని దోపిడి ప్రపంచంలోని బడుగు వర్గాల స్త్రీల జీవితాలతో పోలి ఉన్న విలక్షణత, వైరుధ్యాలతోనూ నిండి ఉన్నాయి. అది ఈ కథలను అంతర్జాతీయ స్థాయిలో పాఠకులు స్వీకరించడానికి దోహదపడి ఉండవచ్చు. భారతీయ ముస్లిం స్త్రీల జీవితాలు ఇతర ముస్లిం స్త్రీల జీవితాలతో పోలిస్తే ఎంత వైవిధ్యంగా ఉన్నాయో పరిశీలించడానికి ఈ కథలు దోహదపడతాయి. బుకర్ ఇంటర్నేషనల్ న్యాయమూర్తుల ఛైర్మన్ మాక్స్ పోర్టర్ మాట్లాడుతూ, ఈ కథాంశాలు స్త్రీవాదాన్ని ప్రస్తావించడమే కాక, పితృస్వామ్య వ్యవస్థలపై అసాధారణ ప్రతిఘటనలు కలిగి ఉంటూనే మహిళా జీవితాల దైనిక జీవనంలోని అందమైన వివరణను కూడా అందిస్తాయని అన్నారు.

భారతీయ ముస్లింలు అందరూ ఉర్దూలో రాస్తారని ఓ అపోహ ఎక్కువ మందిలో ఉంది. ఉర్దూలో రాసిన వాళ్లందరూ ముస్లింలు కారని చాలా మంది ఇప్పుడు కూడా నమ్మలేరు. అలాగే భారతీయ భాషల్లో ముస్లిం రచయితలు తమ అస్తిత్వ పోరాటాలని వ్యక్తపరుస్తూ ఆ భాషా సాహిత్యంలో మమేకం అవుతూ గొప్ప సాహిత్యాన్ని సృష్టించారన్న విషయాన్ని అంగీకరించడానికి ఇప్పుడు కూడా చాలామంది ఇబ్బందిపడతారు. హిందీతో పాటు ఇతర భారతీయ భాషలలోని ముస్లిం సాహిత్యం గురించి చాలా మందికి సరైన అవగాహన లేదు. మలయాళంలో వైకం ముహమ్మద్ బషీర్, తెలుగులో మొహమ్మద్ ఇస్మాయిల్, కొంకణిలో హమీద్ దల్వాయి, తమిళంలో ఓమర్ పులావర్, మస్తాన్ సాహెబ్, పంజాబిలో వారిస్ షా, బెంగాలీలో కాజీ నాజ్ రుల్ ఇస్లాం ఇలా ఎందరో ముస్లింలుగా జన్మించి తమ ప్రాంతీయ భాషలలో రచనలు చేశారు, చేస్తున్నారు. భాషకు మతానితో సంబంధం ఉండి తీరుతుందనే ఆలోచనతోనే ఉన్న చాలా మందికి అవి రెండు బిన్నమైన విషయాలన్న ఆలోచనను ఈ అంతర్జాతీయ బూకర్ ప్రైజ్ స్పష్టపరుస్తుంది.

కన్నడ ప్రాంతంలో 70లు 80ల నడుమ ‘బండాయ సాహిత్యం’ అనే కొత్త ఒరవడి మొదలయింది. దీన్ని తిరుగుబాటు సాహిత్యంగా తెలుగులో అనువదించుకోవచ్చు. అప్పటి దాకా ఉన్నత వర్గాల రచయితలు అందులో ముఖ్యంగా పురుషలు అధికంగా కన్నడ సాహిత్యాన్ని ఏలుతున్నారు. ఈ తిరుగుబాటు సాహిత్య ఉద్యమం దళితులు, స్త్రీలు, మతపరమైన మైనారిటీలను వారి కథలు వారి ద్వరా, వారు మాట్లాడే భాషలోనే రాయాలన్న దిశగా కృషి చేసింది. అప్పటిదాకా మైసూరు ప్రాంతపు కన్నడ యాస సాహిత్యంలో ప్రామాణిక భాషగా గుర్తింపు పొందింది. ఈ తిరుగుబాటు సాహితీ ఉద్యమం ఇతర కన్నడ ప్రాంతాలలో మాట్లాడే భాషను సాహిత్యంలోకి తీసుకువచ్చింది. ఆ సమయంలో సాహితీ ప్రపంచంలో తొలి అడుగులు వేసిన భాను ముష్తాక్ తాను జన్మించిన హాసన్ ప్రాంత కన్నడలో రాయడం మొదలుపెట్టారు. మూడు దశాబ్దాల రచనాకాలంలో ఆమె రాసిన కొన్ని కథలను సేకరించి, అనువదించి ‘హార్ట్ లాంప్’ పేరుతో ప్రచురించారు.

‘హార్ట్ లాంప్’ పుస్తకంలో మొత్తం పన్నెండు కథలున్నాయి. మొదటి కథ ‘స్టోన్ స్లాబ్స్ ఫర్ షైష్ట మహల్’. ముస్లిం కుటుంబాలలో కుటుంబ నియంత్రణ పాటించడం తప్పుగా భావించే సాంప్రదాయం నడుమ గడిచిన ఓ స్త్రీ జీవితాన్ని చాలా వ్యంగ్యంగా, విషాదంగా చిత్రించిన కథ ఇది. పిల్లలను కనడమే భర్తపై ప్రేమను ప్రకటించడం అనే భావనతో ఉన్న ఓ విద్యావంతురాలయిన షైష్ట అనే మహిళ ఇందులో ప్రధాన పాత్ర. ఆమె భర్త ధనవంతుడు. షైష్ట గొప్ప అందగత్తె. ఆమె భర్తకు ఆమె అంటే ఎంతో మోహం. ఆమె వరుస పురుళ్లతో నీరసపడిపోతుంది. ఆమె పెద్ద కూతురు చదువు మానేసి పిల్లలను చూసుకోవడానికి తల్లికి సహాయం చేస్తూ ఇంటనే ఉండిపోతుంది. ఆమె భర్త నలుగురి ఎదుట ఈ భార్యపై ఉన్న ప్రేమను ప్రదర్శించడానికి సంకోచించడు. ఆమె అంత నీరస స్థితిలోనూ తన భర్తకు తానంటే ఎంతో ప్రేమ అన్న నమ్మకంతో జీవిస్తూ ఉంటుంది. కాన్పు కష్టం అయి ఆమె బిడ్డను కని మరణిస్తుంది. ఆమె చనిపోయాక ముస్లిం పద్దతిలో నలభై రోజుల సంతాప కాలం గడిచిన వెంటనే ఆ భర్త మరో భార్యను ఇంటికి తీసుకొస్తాడు. తన ఇల్లు తమ ప్రేమకు చిహ్నం అని గర్వంగా పలికే ఆ భర్త అందులోనే భార్యను ప్రేమగా హత్య చేసి అంతలోనే మరో భార్యను స్వీకరించడం గమనించిన షైష్ట స్నేహితురాలు ఆ ఇంటిని నిజంగానే మరో తాజ్ మహల్‌గా అంగీకరిస్తుంది. ఈ కథలో అలనాటి ముంతాజ్ బేగం, ప్రేమ చిహ్నంగా అందరూ చెప్పుకునే తాజ్ మహల్ వెనుక ఉన్న పురుషాధిపత్య సాంప్రదాయాన్ని పరోక్షంగా ప్రస్తావిస్తారు రచయిత్రి.

‘ఫయిర్ రేన్’ అనే కథలో మసీదులో ముతావలిగా పని చేసే ఉస్మాన్ ప్రధాన పాత్ర. ఇతను మత మౌడ్యుడు. దాన్ని తన స్వార్థం కోసం మాత్రం ఉపయోగించుకునే తెలివైన వాడు. ఉస్మాన్ చెల్లెలు జమీల తమ పిత్రార్జితంలో తన వాటా కోసం అన్నతో పోరాడుతుంది. ఖురాన్‌లో ప్రస్తావించిన హక్కునే తాను అడుగుతున్నానని అన్నకు గుర్తు చేస్తుంది. ఆ ఇంటి పెద్ద ఆడబడుచు సకీనా వితంతువు. అత్యంత పేదరికంలో బతుకుతూ ఉంటుంది. తన బిడ్డ ఉద్యోగ విషయంలో సిఫార్సు కోసం ఇతర పేద ముస్లిం స్త్రీల వలే వరుసలో నిలబడి ముతావలిగా ఉన్న అన్న సహాయాన్ని అర్థిస్తుంది. ఎందరో పేదలు రాజకీయ పలుకుబడి ఉన్న ఉస్మాన్ దగ్గరకు సహాయం కోసం వస్తుంటారు. వారిని మతం పేరుతో లొంగదీసుకుని డబ్బు సంపాదిస్తుంటాడు ఉస్మాన్. ఆ సమయంలోనే కొన్నాళ్లుగా కనిపించకుండా పోయిన నసీర్ అనే ఓ పెయింటర్ ప్రమాదవశాత్తు మరణిస్తే అతన్ని హిందూ శ్మశానంలో ఖననం చేసారని అతనికి తెలుస్తుంది. మతాన్ని రక్షించే ప్రయత్నంతో ప్రజలను చాలా సులువుగా మోసం చేయవచ్చని ఉస్మాన్‌కి తెలుసు. అందుకే ఎప్పుడూ తన ప్రాంత ప్రజల బాగోగులు కోసం అధికారులను కలవని ఉస్మాన్ ఈ ముస్లిం శవాన్ని వెలికి తీయించి దాన్ని ముస్లిం శ్మశానంలో తిరిగి పాతిపెట్టడం తమ మత ఆత్మగౌరవాన్ని కాపాడుకోవడం అని ప్రజలను నమ్మంచి ఎంతో డబ్బు పోగు చేసి ఆ పని చేయిస్తాడు. చివరకి ఆ నసీర్ బతికే ఉన్నాడని తెలిసినా అతన్ని గుర్తు పట్టనట్లు మౌనంగా ఉండిపోతాడు. ఈ మత బాధ్యతను తన భుజస్కందాలపై మోస్తున్న సమయంలో అతని కొడుకు తీవ్రమైన జబ్బుతో ఆసుపత్రి పాలవుతాడు. అతని భార్య అరీఫా బిడ్డ ప్రాణాలను కాపాడుకోవడం కోసం ఆసుపత్రిలో ఒకత్తి పోరాడుతూ ఉంతుంది. మతం మత్తులో ఇంటి స్త్రీలను నిర్లక్ష్యం చేసే మత పెద్దల నైజాన్ని ఈ కథ వివరిస్తుంది.

‘బ్లాక్ కోబ్రాస్’ కథ అష్రఫ్ అనే పేద స్త్రీ భార్యగా తన హక్కుల కోసం చేసిన పోరాటాన్ని వివరిస్తుంది. తనకు వారసుడిని ఇవ్వలేదని ఆమె భర్త మరో వివాహం చేసుకుంటాడు. తనకు తన పిల్లలకు అతను డబ్బు ఇవ్వాలని, అతను చేసుకున్న భార్యలందరి అవసరాలను ఒకే తీరుగా తీర్చాలని ఝులేకా బేగం అనే విద్యావంతురాలు ఖురాన్‌లో ప్రస్తావించ్న మహిళా హక్కులను వివరించాక అష్రఫ్ మత పెద్దలకు తనకు న్యాయం చేయమని అర్జీ పెట్టుకుంటుంది. దీన్ని వాళ్లు పట్టించుకోరు. అష్రఫ్ మసీదు మెట్లపైనే కూర్చుండిపోతుంది. ఆమెను ఆమె బిడ్డను భర్త తీవ్రంగా కొట్టడంతో కూతురు చనిపోతుంది. ఆమె సాహసాన్ని చూసిన తోటి ముస్లిం స్త్రీలు తమ ఇళ్లల్లో తమ హక్కుల కోసం తిరుగుబాటు చేయడం మొదలెడతారు. అష్రఫ్ చెసిన పోరాటం ఆమెకు ఏమీ ఇవ్వకపోయినా తోటి స్త్రీలకు ప్రేరణగా నిలుస్తుంది.

‘ఏ డెసిషన్ ఆఫ్ ది హార్ట్’ కథలో యూసఫ్ తన తల్లి మెహబూబ్ బీ, భార్య అఖిల నడుమ నలిగిపోతూ ఉంటాడు. భార్యతో ఉంటూ తల్లిని పక్క పోర్షన్ లోకి మారుస్తాడు. కాని అతను తల్లితో సమయాన్ని గడుపుతూంటే సహించలేకపోతుంది అఖిల. అత్తగారి జీవితాన్ని నరకప్రాయం చేస్తుంది. కోపంతో తల్లి కొడుకుల మధ్య ఉన్న అనుబంధాన్నికించపరుస్తుంది. ఆమెను తన సవతి అంటూ దుర్భాషలాడుతుంది. యూసఫ్ ఇది సహించలేకపోతాడు. అఖిల మనస్తత్వం తెలిసి తాను మరో వివాహం చేసుకోలేనని అర్ధం చేసుకుంటాడు. అందుకే తల్లికి ఈ పోరు తప్పించడానికి ఆమె మారు వివాహం కుదురుస్తాడు. మెహబూబ్ బీకి ఇదేమీ తెలియదు. అఖిల ఈ పరిణామాలకు ఆశ్చర్యపోతుంది. చుట్టాలందరినీ సమావేశపరిచి భర్త ఏదో మాట పట్టింపుని పెద్దది చేస్తున్నాడని, ఇంత ఖర్చు పెట్టి, ఈ వయసులో తల్లి మారు వివాహం కుదర్చడం అవసరమా అని ప్రశ్నిస్తుంది. ఊరి పెద్దలతో పంచాయితీ పెట్టించి తన ప్రవర్తనకు క్షమాపణ చెప్పుకుంటుంది. ఇలా భర్తను అదుపు చేయవచ్చని ఆమె అనుకుంటుంది. కాని కొడుకుని ఊరందరి ముందు పలచన చేయబోయిన కోడలి ఉద్దేశం అర్ధమయిన మెహబూబ్ బీ అతన్ని గెలిపించడానికి అప్పటి దాకా వివాహం పై ఏ కోరిక లేకపోయినా, కొడుకు ఆమెను ఆ విషయంలో సంప్రదించకుండా నిర్ణయం తీసుకున్నా అతని పరువు కోసం తనకి ఆ వివాహం ఇష్టం అని తన కొడుకు తనకు మంచే చేస్తున్నాడని చెప్పి కొడుకు అధికారాన్ని నలుగురిలో కాపాడుతుంది. చిన్నతనంలో తండ్రి, తరువాత భర్త ఆ తరువాత కొడుకులను గెలిపించడానికి స్త్రీలు జీవితంతో ఎంతగా రాజీ పడిపోతారో కొత్త కోణంలో చూపిస్తుంది ఈ కథ.

‘రెడ్ లుంగి’ కథ ముస్లింలలో ఉన్న ఖత్నా సాంప్రదాయాన్ని వివరిస్తుంది. ఒక ధనవంతుల ఇంట వయసుకు వచ్చిన ఆరుగురు మగ పిల్లలకు ఖత్నా చేయించాలని పెద్దలు అనుకుంటారు. ఆ పిల్లలకు ఎర్ర లుంగీల కోసం బట్ట తెప్పిస్తారు. ఆరు లుంగీలు కుట్టించిన తరువాత చాలా బట్ట మిగిలిపోతుంది. అప్పుడు ఖత్నా చేయించుకోలేని బీద పిలలకు కూడా మసీదులో ఆ విధి నిర్వహించాలని దంపతులు నిర్ణయించుకుంతారు. ఆ రోజు అక్కడ ఖత్నా చేయించుకున్న పిల్లలకు వారి కుటుంబాలకు అన్నదానం కూడా చేయాలని నిశ్చయమవుతుంది. చాలా మంది పేద తల్లులు తమ పిల్లలకు ఈ ఖత్నా నిర్వహించమని పేర్లు రిజస్టర్ చేయుంచుతారు. ఇంతకు ముందే ఖత్నా జరిగిన పిల్లలను, ఆ వయసుకు ఇంక రాని చిన్న బిడ్డలను కూడా తల్లులు మసీదుకు తీసుకొస్తారు. వారి పేదరికం వాళ్లను ఎ స్థితికి తెచ్చిందో ఆ ఇంటి యజమాని గ్రహిస్తాడు. మసీదులో పని చేసే మంగలి వాళ్లు సానిటైజ్ చేయని బ్లేడుతో ఏ మాత్రం జాగ్రత్తలు పాటించకుండా ఆ పేద పిల్లలకు ఖత్నా చేసేస్తారు. అంత బాధను ఆ పిల్లలు ఆ రోజు మసీదులో పెట్టే భోజనం కోసం సహిస్తారు. ఎర్ర లుంగీ కట్టుకుని కొన్ని గంటలలోనే పనిలో పడిపోతారు. కాని డాక్టర్ల సమక్షంలో, ఆపరేషన్ ధియేటర్‌లో జాగ్రత్తాగా చేసిన ఈ కార్యక్రమం, తరువాత ఆ పిల్లలకు పెట్టిన పోషకాహారం, తల్లుల ప్రేమ ఇవేవీ ఆ ఇంటి పిల్లలను ఇన్ఫెక్షన్ల నుండి రక్షించలేకపోతాయి. తీవ్ర జ్వరంతో ఆ పిల్లలు ఇబ్బంది పడుతూ ఉంతారు. కస కసా కోయించుకుని పనులలోకి దిగిన ఆ పేద పిల్లలకు తమ బిడ్డలకు మధ్య వ్యత్యాసాన్ని సామాజిక ఆర్ధిక కోణాలలో అర్ధం చేసుకునే ప్రయత్నం చేస్తుంది ఆ ఇంటి యజమానురాలు.

‘హార్ట్ లాంప్’ మెహరున్ అనే ఓ స్త్రీ కథ. పదహారేళ్ల వైవాహిక జీవితం తరువాత గంపెడు పిల్లలి తల్లి అయ్యాక ఆమె తనకు పడక సుఖం ఇవ్వట్లేదని ఆమె భర్త మరో స్త్రీతో సంబంధం పెట్టుకుంటాడు. చంటి బిడ్డతో భర్త ఇనాయత్ పెట్టే హింస భరించలేక పుట్టిల్లు చేరుతుంది మెహరున్. కాని ఆమె తల్లి తండ్రీ అన్నలు భర్తను వదిలి వచ్చిన ఆమెను తమ బిడ్డగా స్వీకరించలేకపోతారు. తనను చదువు మానిపించి ఇష్టం లేని వివాహంలోకగ నెట్టి ఇప్పుడు సర్దుకుపొమ్మని, భర్తను తిరిగి తన దగ్గరకు తెచ్చుకునే ప్రయత్నాలు చేయమని చెప్పే కుటుంబీకుల ఇంట మెతుకు ముట్టకుండా మౌనంగా తిరిగి భర్త ఇల్లు చేరుతుంది మెహరున్. మెహరున్ పెద్ద కూతురు మదహారేళ్ళ సల్మ తల్లి తిరిగి రావడం చూసి సంతోషిస్తుంది. ఆమెను ఆ ఇంట దింపి ఆమె అన్నలు బావగారితో ప్రాపంచిక విషయాలు మాట్లాడి వెళ్ళిపోతారు ఆమె బాధ, ఆమె పడే నరకం ఎవరికీ మాట్లాడవలసిన విషయాలుగా అన్పించవు. ఆ రాత్రి విరక్తితో తనపై కిరోసిన్ పోసుకుని చనిపోవాలని అనుకుంటున్న మెహరున్‌ని కూతురు సల్మా నాన్న కోసం చన్నిపోవడానికి సిద్దపడ్డ నువ్వు మా కోసం ఎందుకు బతకాలనుకోవు అని ప్రశ్నించడంతో ఓ తల్లిగా బిడ్డల కోసం జీవించడానికి నిశ్చయించుకుంటుంది.

‘హై హీల్డ్ షూ’ అనే కథ సరదాగానూ ఆలోచింపజేసే విధంగానూ సాగుతుంది. తమ భార్యల వేష భాషలలో తమ స్టేటస్ చూసుకునే పురుషుల మనస్తత్వానికి ప్రతిబింబం ఈ కథ. గల్ప్‌లో డబ్బు సంపాదించి గొప్పగా బతికే తన అన్న అతని భార్య జీవన విధానాన్ని అసూయతో చూస్తూ ఉంటాడు నాయాజ్. వదిన ధరించే హై హీల్స్ చెప్పులు తన భార్య ధరిస్తే ఎంత బావుంటుందో అన్న ఆలోచన అతన్ని స్థిమితంగా ఉండనివ్వదు. తరువాత మరో రెండేళ్లకి అన్న వదినలు మళ్ళీ ఈ దేశం వస్తుంటే వాళ్లకు పోటీగా పాత ఇంటిని ఎంతో ఖర్చుతో రిపేరు చేయిస్తాడు నాయాజ్. ఇంటి ముందున్న పెద్ద మామిడి చెట్టును కొట్టేయించి ఆ స్థలంలో రెండు దుకాణాల కోసం షాపులు కట్టిస్తాడు. ఇంతకు ముండు ఆ ఇంట ఉండడానికి ముఖం చిట్లించుకున్న వదిన సౌకర్యాలను గుర్తు పెట్టుకుని ఇంట్లో మార్పులు చేయిస్తాడు. కాని అతని వదిన తెలివిగా భర్తను తన పుట్టింటికి దగ్గర చేస్తూ తమ్ముడికి దూరం చేస్తుంది. తనకు చెప్పకుండా మామిడి చెట్టు కొట్టేయించారని అన్న మెహబూబ్ ఖాన్‌కు కోపం వస్తుంది. అన్నదమ్ముల మధ్య దూరం పెంచిన వదిన ఆనందిస్తూ ఉండగానే కడుపుతో ఉన్న మరదలు బలహీనంగా ఉందని గమనించి ఆమెను పరీక్షల కోసం డాక్టర్ దగ్గరకు తీసుకువెళతాడు మెహబూబ్. వదిన, నాయాజ్ కూడా వాళ్లతో కలిసి వెళతారు. దారిలో వదిన వేసుకునే ఎత్తు మడమ చెప్పుల వంటివి ఓ షాపులో చూస్తాడు నాయాజ్. తన భార్యకు అవి కొనివ్వాలని వదిన ముందే ఆమె ఆ చెప్పులని ధరించాలనే కోరిక అతనిలో ఎక్కువవుతుంది. అప్పటికప్పుడు వాటిని కొని ఆమెను వేసుకొమ్మని బలవంతం చేస్తాడు. ఆమె పాత చెప్పులు అక్కడే పారేస్తాడు. ఆ తరువాత గర్వంగా వెనక్కు తిరిగి చూడకుండా వదిన ముందు నడుచుకుంటూ వెళ్లిపోతాడు. నిండు నెలల గర్భంతో ఆ చెప్పులతో విపరీతంగా భాధను అనుభవిస్తుంది అతని భార్య. ఉబ్బి ఉన్నకాళ్లతో నిండు నెలల మనిషి త్వరత్వరగా భర్తను చేరడానికి నడిచే ప్రయత్నంలో అవి తెగిపోతే ఆమె హాయుగా ఊపిరి పీల్చుకుంటుంది. హోదా కోసం కుటుంబంలో వ్యక్తులు తమ జీవితాలను ఎంత హాస్యాస్పదం చేసుకుంటారో వివరిస్తుంది ఈ కథ.

‘సాప్ట్ విస్పర్స్’ అనే కథ ఉమ్మడి కుటుంబాలలోని ఆప్యాయతల నడుమ నడుస్తుంది. తన అమ్మమ్మ గారింటికి ఉర్సు సంబరాల కోసం ప్రతి సంవత్సరం చిన్నతనంలో వెళుతూ ఉండేది సఫియా. అమ్మమ్మ ప్రేమతో కుట్టించిన గౌనును తన పుట్టిన రోజున కోరి వేసుకుని అందరూ ఆమె అవతారాన్ని చూసి నవ్వుతుంటే అమ్మమ్మ మనవరాలిగా తాను పొందిన ఆనందం ఆమెకు ఓ మధుర జ్ఞాపకం. అక్కడే మొదటి సారి గోడ మీద నుండి క్రింద పడి తగుల్చుకున్న దెబ్బలు, బలవంతంగా వరుసయిన పదహారేళ్ల కుర్రవాడు పెట్టిన ముద్దు ఇచ్చిన చేదు అనుభవం ఆమె బాల్యకాలపు గుర్తులు. పెరిగి పెద్దయిన తరవాత వేష భాషలలో మార్పుతో పాటు ఆ చేదు జ్ఞాపకాలను కూడా జీవితంలో జరిగిన మామూలు సంఘటనలుగా వెనక్కు నెట్టేయగల ఆమె పరిపక్వత, తనను ముద్దు పెట్టుకున్న వ్యక్తే ఆ తరువాత ఉన్నత విద్యతో ఎదిగిన ఆమెను సోదరిగా సంబోధిస్తుంటే నవ్వుకున్న ఆమె అనుభవం బహుశా చాలా మంది స్త్రీలకు సుపరిచితమే.

‘ఏ టేస్ట్ ఆఫ్ హెవెన్’ కథలో షమీం బాను, బీ దాదీల పాత్రలు మధ్యతరగతి ముస్లిం స్త్రీల జీవితాలకు ప్రతినిధులు. బీ దాది వివాహం అయిన వెంటనే భర్త చనిపోతే అన్న ఇంట ఆశ్రయం కోసం వస్తుంది. ఆ ఇంట చాకిరితో ఆమె జీవితం గడిచిపోతుంది. షమీం బాను అదే ఇంటికి పెద్ద కోడలిగా వస్తుంది. ఆమె ప్రేమతో పెంచిన మరుదులు వేరు పడ్డాక ఆమెలో సహజంగా ఉండే సున్నితత్వం చచ్చిపోతుంది. బీ దాది తన భర్త గుర్తుగా ఓ పాత గుడ్డపై రోజూ నమాజ్ చేసుకుంటూ ఉంటుంది. అది ఆమె భర్త ఆమెకు ప్రేమగా ఇచ్చిన బహుమతి. రంగు కోల్పోయిన ఆ పాత గుడ్డను పొరపాటున షమీం బాను పిల్లలు బండి తుడిచే గుడ్డగా ఉపయోగించుకుంటారు. ఇది చూసి బీ దాది కుప్పకూలిపోతుంది. క్రమంగా డిప్రెషన్ లోకి వెళ్లిపోతుంది. తిండి తినడం మానేస్తుంది. ఆ ఇంటి ఆడపిల్ల సన ఆమెతో నిరాహార దీక్ష మానిపించడానికి ఆమెకు పెప్సి రుచి చూపించి ఖురాన్‌లో చెప్పినట్లు అది స్వర్గంలో దొరికే పానీయం అని చెప్తుంది. అప్పటి నుండి కేవలం ఆ తేనీరే కావలని బీ దాదీ భీష్మించుకుని కూర్చుంటుంది. అది మాత్రమే తాగి తాను భర్తకు దగ్గరగా ఉన్నాననే భావనలో రోజులు గడిపేస్తూ ఉంటుంది. వివాహ బంధం స్త్రీలకు ఎంత ముఖ్యమో, ఎపుడో చనిపోయిన భర్త స్మ్రుతులతో ఆ స్త్రీలు జీవితాంతం ఎలా గడిపేస్తారో వివరిస్తుంది ఈ కథ.

‘ది ష్రౌడ్’ కథలో షాజియా మక్కా యాత్రకు వెళ్ళే ప్రయత్నంలో ఉంటుంది. ఆ ఇంట పని చేసే యాసీన్ బువా తాను దాచుకున్న అరు వేల రూపాయలను ఇచ్చి మక్కా నుండి ఒక కఫన్ తెచ్చిపెట్టమని షాజియాను అడుగుతుంది. దానికి షాజియా అంగీకరిస్తుంది. కాని మక్కాలో షాజీయా బోల్డు షాపింగ్ చేయడంతో లగేజ్ ఎక్కువ అవుతుంది. అందుకని ఆ కఫన్ విషయం వదిలేస్తుంది షాజియా. ఇంటికి వచ్చాక యాసిన్ బువాకు ఓ జా నమాజ్, ఓ జప మాలను కానుకలుగా ఇస్తుంది. కఫన్ ఏదని అడిగిన ఆమెతో తనకామే డబ్బే ఇవలేదని ఒకవేళ ఇచ్చాననుకుంటే అంతకు రెండింతలు తిరిగి ఇస్తానని పొగరుగా బదులిస్తుంది షాజియా. మనసు గాయపడిన యాసీన్ బువా మౌనంగా ఇంటికి వెళ్లిపోతుంది. ఆరు సంవత్సరాల తరువాత ఆమె చనిపోయిన వార్త ఆమె కొడుకు షాజియా ఇంటికి మోసుకు వస్తాడు. తన తల్లి అడిగిన కఫన్ ఇప్పుడయినా ఇమ్మమని బతిమాలుతాడు. ఇవేమీ తెలియని షాజియా కొడుకు అతన్ని బలవంతంగా పంపించేస్తాడు. పశ్చాత్తాపంతో గుండె పగిలేలా ఏడుస్తుంది షాజియా. యాసీన్ బువా అంతక్రియలకు కొడుకుతో వెళ్లిన ఆమెను చూసి ఓ పనిమనిషి కోసం ఇంతగా బాధపడుతున్న ఆమె పెద్ద మనసును విషయం తెలియని ఊరు ఊరంతా గొప్పగా చెప్పుకుంటారు.

‘ది అరబిక్ టీచర్ అండ్ గోబీ మంచూరి’ కథ పేదరికంతో ఇబ్బంది పడే ముస్లిం సమాజంలో చిన్న కోరికలు కూడా తీర్చుకోలేని స్థితిలో జీవితాన్ని సాగించే వ్యక్తుల గురించి వివరిస్తుంది. తన పిల్లలకు అరబిక్ నేర్పించడానికి ఓ టీచర్‌ను కుదురుస్తుంది రచయిత్రి. అతనికి ప్రతి రోజు తినడానికి ఏదో ఒకటి తయారు చేసి పెట్టమని వంటమనిషికి సూచనలు ఇస్తుంది. ఆ టీచర్ కూడా పిల్లలకు చక్కగా అరబిక్ నేర్పిస్తుంటాడు. అయితే ఒక రోజు తన ఐద్దరు ఆడపిల్లలు అతనితో పాటు వంట గదిలో ఏదో పని చేస్తూ ఉండగా చూస్తుంది రచయిత్రి. ఆమెను చూసి ఆ టీచర్ భయంతో పారిపోతాడు. అతనికి గోబీ మంచూరియా అంటే ఇష్టమని తెలిసి తాము అతనికి అది వండిపెట్టాలనుకున్నామని పిల్లలు చెబుతారు. ఆ టీచర్ మళ్లీ ఆ ఇంటికి ఎప్పుడూ రాడు. అతను ఎక్కడ పెళ్ళి ప్రయత్నాలు చేసినా గోబీ మంచురియా వండటం వచ్చిన అమ్మాయి కోసం ప్రయత్నించడం, చివరకు చేసుకున్న భార్యకు అది వండడం రాదని ఇష్టం వచ్చినట్లు బాదడం గురించి ఈమెకు తెలిసిన వాళ్లు చెబుతారు. ఆ భార్యకు ఆ వంటకాన్ని నేర్పించే బాధ్యతను తానే స్వయంగా తీసుకుంటుంది రచయిత్రి. చిన్న చిన్న కోరికలు తీరని స్థితిలో ముస్లిం సమాజంలోని యువతీ యువకులు ఉన్న విషయాన్ని ఈ కథ వివరిస్తుంది.

‘బి ఏ వుమన్ ఒన్స్ ఓ లార్డ్’ కథలో ఓ ముస్లిం స్త్రీ వివాహంలో ఎదుర్కుంటున్న హింస నడుమ దేవుడిని ఒక్క రోజుకి ఆడదానిగా ఉండమని కోరుకోవడం అత్యంత విషాదంగా అనిపిస్తుంది. ఆమెలా జీవిస్తే తప్ప ఆమె కష్టం అర్ధం కాదు దేవుడి కయినా అని చెప్పడం రచయిత్రి ఉద్దేశంగా కన్పిస్తుంది.

ఈ కథలలో కేవలం స్త్రీ సాధికారిత దిశగా మాత్రమే కాకుండా మతం, మౌఢ్యం, పేదరికం, నిరక్షరాస్యత జీవితాలను ఎంతగా నరకప్రాయం చేస్తాయో రచయిత్రి వివరిస్తారు. మనసును తాకే ఈ కథలు అందులోని స్త్రీలు మనకు గుర్తు కోస్తూ అలజడికి గురి చేస్తారు.

***

Heart Lamp
Written by: Dr. Banu Mushtaq
Translated by: Deepa Bhasthi
Published by: India Penguin
Pages: 224
Price: ₹ 399/-
Link to Buy:
https://www.amazon.in/Heart-Lamp-Selected-Stories-INTERNATIONAL/dp/0143464477

పి. జ్యోతి