[ప్రముఖ హిందీ సంగీతదర్శకులు లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ ద్వయంలోని ప్యారేలాల్ గారి 85వ జన్మదినం సందర్బంగా హిందీలో శ్రీ అజయ్ పౌండరీక్ వ్రాసిన వ్యాసాన్ని అనువదించి అందిస్తున్నారు కొల్లూరి సోమ శంకర్.]
హిందీ సినిమాలలో జంట స్వరకర్తలుగా పేరుపొందిన సంగీత దర్శకులలో ప్రముఖులు లక్ష్మీకాంత్ – ప్యారేలాల్. వీరిద్దరూ ఎన్నో సినిమాలలో అద్భుతమైన సంగీతాన్నిందించారు.
ఈ ద్వయంలోని ప్యారేలాల్ గారు నేడు (3 సెప్టెంబర్ 2025న) తన 85వ పుట్టినరోజు వేడుకను జరుపుకుంటున్నారు.
ప్యారేలాల్ 1940 సెప్టెంబర్ 3న ముంబైలో జన్మించారు. వారి తండ్రి పండిట్ రాంప్రసాద్ శర్మ ప్రసిద్ధ ట్రంపెట్ ప్లేయర్, సంగీత ఉపాధ్యాయుడు. ప్యారేలాల్ ప్రారంభ సంగీత విద్యను తన తండ్రిగారి వద్ద అభ్యసించారు. పాశ్చాత్య సంగీతం ప్రకారం నోట్స్ వ్రాయడం, వయోలిన్ వాయించడం నేర్చుకున్నారు. తరువాత, ప్యారేలాల్ గోవాకు చెందిన ప్రసిద్ధ వయోలిన్ విద్వాంసులు ఆంథోనీ గోన్సాల్వెస్ గారి శిష్యరికంలో వయోలిన్ నేర్చుకున్నారు. ఎనిమిదేళ్ల వయసులోనే, ప్యారేలాల్ వయోలిన్‌లో చక్కటి ప్రావీణ్యం సంపాదించారు.
సంగీత దర్శకుడు నౌషాద్ ఆర్కెస్ట్రాలో వయోలిన్ వాయిస్తున్న్ 15 ఏళ్ల ప్యారేలాల్
తరువాతి కాలంలో, 1977లో ‘అమర్ అక్బర్ ఆంథోనీ’ సినిమాలో, ప్యారేలాల్ “మై నేమ్ ఈజ్ ఆంథోనీ గోన్సాల్వెస్” పాటతో తన వయోలిన్ గురువుగారికి నివాళులర్పించారు.
బాల్యంలో, కుటుంబ ఆర్థిక పరిస్థితి క్షీణించడంతో, ప్యారేలాల్ చర్చిలో వయొలిన్ వాయించి, డబ్బు సంపాదించి, కుటుంబం పట్ల తన వంతు బాధ్యత నిర్వహించారు.
తన తండ్రితో 8 ఏళ్ల ప్యారేలాల్
లతా మంగేష్కర్ తమ్ముడు పండిట్ హృదయనాథ్ మంగేష్కర్, ప్యారేలాల్ సమవయస్కుడు. ఆయన కూడా ప్యారేలాల్ గారి తండ్రి వద్ద సంగీతం నేర్చుకోవడం ప్రారంభించాడు. ఆ రోజుల్లో ప్యారేలాల్, హృదయనాథ్ మంగేష్కర్ మంచి స్నేహితులయ్యారు.
హృదయనాథ్ మంగేష్కర్ తన ఇంట్లోనే ఒక సంగీత అకాడమీని ప్రారంభించి దానికి ‘సురీలా బాల్ కేంద్ర్’ అని పేరు పెట్టారు. హృదయనాథ్‌‌తో పాటు, అతని సోదరీమణులు మీనా మంగేష్కర్, ఉషా మంగేష్కర్, ప్యారేలాల్, అతని తమ్ముళ్ళు గణేష్, గోరఖ్, ఆనంద్, మహేష్, నరేష్ మొదలైన వారు ఆ అకాడమీలో చేరారు. 10 ఏళ్ల ప్యారేలాల్ (యువ సంగీతకారుడు), ఇతర పిల్లలందరూ లతా మంగేష్కర్ ఇంట్లో నివసించేవారు, అక్కడే భోంచేస్తూ, సంగీతం వాయించేవారు.
మంగేష్కర్ కుటుంబానికి చెందిన ‘సురీలా బాల్ కేంద్ర్’ లో లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్
కొద్ది రోజుల్లోనే భారతరత్న లతా మంగేష్కర్ ఒక కచేరీలో లక్ష్మీకాంత్ మాండలిన్ వాయించడం విన్నారు. సోదరులు లక్ష్మీకాంత్,శశికాంత్ లను శంకర్-జైకిషన్, నౌషాద్, సి. రామచంద్ర గార్లకి లతాజీ సిఫార్సు చేశారు. లతాజీ, లక్ష్మీకాంత్‌ని, అతని అన్నయ్య శశికాంత్‌ని కూడా ‘సురీలా బాల్ కేంద్ర్’కి పంపారు.
అక్కడి నుంచి ప్యారేలాల్, లక్ష్మీకాంత్‌ల మధ్య సుదీర్ఘమైన ‘స్నేహం’ ప్రారంభమైంది. అక్కడి నుంచి, అంటే లతా మంగేష్కర్ ఇంటి నుంచి.
అలా లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ అనే ‘పేరు’ ఉద్భవించింది. తరువాత ఏం జరిగిందో అందరికీ తెలుసు. 1963 నుండి, హిందీ చలనచిత్ర రంగంలో లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ యుగం (1963 – 1998) ప్రారంభమైంది.
503 సినిమాలు, 160 మంది గాయకులు, 72 మంది గేయ రచయితలు, 2845 పాటలు. ఇదీ బాలీవుడ్ సంగీతానికి లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ అందించిన అద్భుతమైన సేవ!
వయోలిన్ కళాకారుడిగా ప్యారేలాల్ – స్వరకర్తలు కె. బులో సి రాణి, నౌషాద్, మదన్ మోహన్, సి. రామచంద్ర, ఖయ్యామ్, చిత్రగుప్త్, ఎస్.డి. బర్మన్‌లతో కలిసి పనిచేశారు.
లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ పాటల ఆర్కెస్ట్రేషన్‌లో వయోలిన్‌కు ప్రాధాన్యత ఉండేది. సోలో, గ్రూప్ వయోలిన్ రెండిటికీ ప్రాముఖ్యత లభించింది. గ్రూప్ వయోలిన్ కోసం 40 కంటే ఎక్కువ వయోలిన్లు అవసరం. చాలా పాటలలో, వయోలిన్‌ని సింఫనీ శైలిలో వాయించారు, దాంతో పాటలకు వెస్ట్రన్ టచ్ లభించింది. లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ 80% పాటలలో గ్రూప్ వయోలిన్లను ఉపయోగించారు.
ప్యారేలాల్ గారిది వినికిడి శక్తి పదునైనది. 100 మంది సభ్యులు ఉన్న ఆర్కెస్ట్రాలో ఎవరు తప్పు చేసినా, ఆయన వెంటనే దానిని పట్టుకునేవారు.
ప్యారేలాల్ – సోలో వయోలిన్:
(1) మై యహ్ సోచ్‌కర్.. మహమ్మద్ రఫీ.. ‘హకిఖత్’ 1964. సంగీత దర్శకుడు మదన్ మోహన్. గీత రచయిత కైఫీ అజ్మీ.
సంగీత దర్శకుడు మదన్ మోహన్ ఈ పాటను స్వరపరిచినప్పుడు, ఈ పాటకి ప్యారేలాల్ వయోలిన్ వాయించాలని ఆయన కోరుకున్నారు. కానీ అప్పటికే, లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ స్వతంత్రంగా సంగీత దర్శకత్వం వహిస్తున్నారు. మదన్ మోహన్ దీర్ఘంగా ఆలోచించి, ప్యారేలాల్ కనుక వయోలిన్ వాయించకపోతే, ఆ పాటను సినిమా నుండి తొలగిస్తానని అన్నారు. ఈ విషయం విన్న ప్యారేలాల్ వెంటనే, మదన్ మోహన్ కోరిక మేరకు వయోలిన్ వాయించేందుకు స్టూడియోకి చేరుకున్నారు.
అది పాట కాదు, జుగల్‌బంది. అది కూడా మహమ్మద్ రఫీ గొంతుతో, ప్యారేలాల్ వయోలిన్‌తో. రఫీ పాడిన ప్రతి పంక్తి తర్వాత, ప్యారేలాల్‌జీ వయోలిన్ వాయించబడింది.
(యూట్యూబ్ లింక్:
https://www.youtube.com/watch?v=bS6Fuf-GCYA )
(2) జబ్ జబ్ బహార్ ఆయీ.. మహమ్మద్ రఫీ. ‘తక్దీర్’ 1967. సంగీతం: లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి.
ఈ పాట మొత్తం వయోలిన్ (సోలో) పై కేంద్రీకృతమై ఉంది. ప్యారేలాల్ ఈ పాటకి వయోలిన్ వాయించారు. వయోలిన్‌తో పాటు పియానో కూడా అందంగా వాయించబడింది. ధోలక్ ‘రిథమ్’ శ్రావ్యంగా వినిపిస్తుంది.
(యూట్యూబ్ లింక్:
https://youtu.be/mrY6FIQcbYY?list=RDmrY6FIQcbYY )
లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ ఆర్కెస్ట్రాలోని ఇతర సంగీతకారుల సోలో వయోలిన్ వాదనం:
- మేరా నామ్ హై చమేలీ. లతా మంగేష్కర్. ‘రాజా ఔర్ రంక్’ సంగీతం: లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి
- హాయ్ షర్మావూఁ కిస్ కిస్ కో బతావూఁ.. లతా మంగేష్కర్. ‘మేరా గావ్ మేరా దేశ్. 1971. సంగీతం: లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి
- ఏక్ ప్యార్‍కా నగ్మా హై. లతా మంగేష్కర్ – ముఖేష్. ‘షోర్’ స్వరకర్త లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. గీతరచయిత సంతోష్ ఆనంద్. గోవాకు చెందిన జెర్రీ ఫెర్నాండెజ్ సోలో వయోలిన్ వాయించారు.
- ఆద్మీ జో కహతా హై. కిషోర్ కుమార్. ‘మజ్బూర్’ సంగీతం: లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి
- మై నేమ్ ఈజ్ ఆంథోనీ గోన్సాల్వెస్. కిషోర్ కుమార్. ‘అమర్ అక్బర్ ఆంథోనీ’ లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ సంగీతం, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి.
- దర్ద్-ఎ-దిల్ దర్దీ-ఎ-జిగర్. కిషోర్ కుమార్. ‘కర్జ్’ లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ సంగీతం, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి. అమర్ హల్దీపూర్ సోలో వయోలిన్ వాయించారు.
- షబ్నమ్ కా కతారా. లతా మంగేష్కర్. ‘షరారా’ లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ సంగీతం, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి.
- కాటే నహీఁ కట్‌తే యే దిన్. ‘మిస్టర్ ఇండియా’. కిషోర్ కుమార్ – అలీషా చినాయ్. స్వరకర్త లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్, గీత రచయిత జావేద్ అక్తర్.
- ధడ్‌కన్ జరా రుక్ గయీ హై. సురేష్ వాడ్కర్. ‘ప్రహార్’ సంగీతం లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. గీత రచయిత మంగేష్ కులకర్ణి. దివంగత ఆదేశ్ శ్రీవాస్తవ సోలో వయోలిన్ వాయించారు.
లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ ఆర్కెస్ట్రాలోని ఇతర సంగీతకారులు వాయించిన గ్రూప్ వయోలిన్లు:
ఆర్కెస్ట్రాలు 100 కి పైగా వయోలిన్లను ఉపయోగిస్తాయి.
- బహోష్-ఓ-హవాస్ మై దీవానా. మహమ్మద్ రఫీ. ‘నైట్ ఇన్ లండన్’ లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ సంగీతం, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి.
- యే దిల్ తుమ్ బిన్ కహీఁ లగతా నహీఁ. లతా – రఫీ. ‘ఇజ్జత్’ సంగీతం: లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. సాహిత్యం: సాహిర్ లుధియాన్వి
- తారోం నే సజ్‌కే. ముకేష్. ‘జల్ బిన్ మచ్లీ నృత్య బిన్ బిజ్లీ’ సంగీతం: లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్. గీతరచయిత: మజ్రూహ్ సుల్తాన్‌పురి.
- మై షాయర్‍తో నహీఁ. శైలేంద్ర సింగ్. ‘బాబీ’ లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ సంగీతం, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి.
- చంచల్ శీతల్ నిర్మల్ కోమల్. ముకేష్. ‘సత్యం, శివం, సుందరం’. లక్ష్మీకాంత్-ప్యారేలాల్ సంగీతం, సాహిత్యం: ఆనంద్ బక్షి.
ప్యారేలాల్ – సింఫనీ:
లక్ష్మీకాంత్ శాంతారామ్ కుడాల్కర్ మే 25, 1998న మరణించారు. 50 సంవత్సరాలకు పైగా కొనసాగిన సుదీర్ఘమైన, రికార్డు బద్దలు కొట్టిన స్నేహం/భాగస్వామ్యం ముగిసింది. ప్యారేలాల్ రాంప్రసాద్ శర్మ ఇప్పటికీ ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రత్యక్ష ప్రదర్శనలు ఇస్తూ చురుగ్గా ఉన్నారు. ఇటీవల ప్యారేలాల్ దివంగత భారతరత్న లతా మంగేష్కర్ కోరిక మేరకు ‘ఓం శివం’ అనే సింఫొనీని రూపొందించారు, దీనికి జర్మనీలో అద్భుతమైన ప్రశంసలు దక్కాయి.
జర్మన్లు ఇచ్చిన స్టాండింగ్ ఒవేషన్‌ను చూడండి (చివరి రెండు నిమిషాలు స్టాండింగ్ ఒవేషన్). చూడటం మర్చిపోవద్దు.
(యూట్యూబ్ లింక్
https://youtu.be/QIvi74G1aQ0 )
మూలం: అజయ్ పౌండరిక్, వడోదర
కొల్లూరి సోమ శంకర్ రచయిత, అనువాదకులు. బి.ఎ.డిగ్రీతో గ్రాడ్యుయేషన్‌. మానవ వనరుల నిర్వహణలో పిజి డిప్లొమా చేసారు. దక్షిణ భారత హిందీ ప్రచార సభ వారి భాషా ప్రవీణ పాసయ్యారు. ప్రస్తుత నివాసం హైదరాబాదు.
సోమ శంకర్ 2001 నుంచి కథలు రాస్తున్నారు. 2002 నుంచి కథలను అనువదిస్తున్నారు. కేవలం కథలే కాక ‘ది అడ్వెంచర్స్ ఆఫ్ పినోకియో’ అనే పిల్లల నవలను ‘కొంటెబొమ్మ సాహసాలు’ అనే పేరుతోను, ‘మాజిక్ ఇన్ ది మౌంటెన్స్’ అనే పిల్లల నవలను ‘కొండలలో వింతలు’ అనే పేరుతోను, వినయ్ జల్లా ఆంగ్లంలో రాసిన ‘వార్స్ అండ్ వెఫ్ట్’ అనే నవలని ‘నారాయణీయం’ అనే పేరుతోను, వరలొట్టి రంగసామి ఆంగ్లంలో రాసిన ‘లవ్! లవ్! లవ్!’ నవలను ‘సాధించెనే ఓ మనసా!’ పేరుతోనూ, అజిత్ హరిసింఘానీ రచించిన ట్రావెలాగ్ ‘వన్ లైఫ్ టు రైడ్’ను ‘ప్రయాణానికే జీవితం’అనే పేరుతోను, డా. చిత్తర్వు మధు ఆంగ్లంలో రచించిన ‘డార్క్ అవుట్‍పోస్ట్స్’ అనే స్పేస్ ఒపేరా నవలను ‘భూమి నుంచి ప్లూటో దాకా’ అనే పేరుతోనూ; అమర్త్యసేన్ వ్రాసిన ‘ది ఐడియా ఆఫ్ జస్టిస్’ అనే పుస్తకాన్ని, మరో నాలుగు పుస్తకాలను తెలుగులోనికి అనువదించారు. ‘దేవుడికి సాయం’ అనే కథాసంపుటి, ‘మనీప్లాంట్’, ‘నాన్నా, తొందరగా వచ్చెయ్!!’, ‘ఏడు గంటల వార్తలు’ అనే అనువాద కథా సంపుటాలను ప్రచురించారు.