తల్లివి నీవే తండ్రివి నీవే!-87

[శ్రీ వేదాల గీతాచార్య సృజించిన ‘తల్లివి నీవే తండ్రివి నీవే!’ ఆధ్యాత్మిక రచనని సంచిక పాఠకులకు అందిస్తున్నాము.]

హరే రామ హరే కృష్ణ-5

సర్వం విశ్వస్య సంమోహం
సర్వం విశ్వస్య సంక్షోభమ్ |
చింతయేచ్చేతసా నిత్యం
శ్రీరామః శరణం మమ || 31 ||
సర్వం విశ్వస్య సంమార్గం
సర్వం విశ్వస్య సంగమమ్ |
చింతయేచ్చేతసా నిత్యం
శ్రీరామః శరణం మమ || 32 ||
సర్వం విశ్వస్య సంప్రాప్తం
సర్వం విశ్వస్య సంక్షమమ్ |
చింతయేచ్చేతసా నిత్యం
శ్రీరామః శరణం మమ || 33 ||
ప్రపత్తేద్యః శుభం స్తోత్రం
ముచ్యేత భవబంధనాత్ |
మంత్రశ్చాష్టాక్షరో దేవః
శ్రీరామః శరణం మమ || 34 ||
ప్రపన్నః సర్వధర్మేభ్యోః
మామేకం శరణం గతః |
పఠేన్నిదం మమ స్తోత్రం
ముచ్యతే భవ బంధనాత్ || 35 ||
(ఇతి బృహద్బ్రహ్మసంహితాంతర్గత అష్టాక్షర శ్రీరామ మంత్ర స్తోత్రం సమ్పూర్ణమ్)

యత్తత్పదం తదనుపస్యతి యే చ భక్త్యా |
మామాత్మనః సుఖమనంతమనన్యసిద్ధమ్ |
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
గోవిందం ఆదిపురుషం తమహం భజామి || 51 ||
శ్రీరాధికా మధవయోరపరం సుసంగమం |
వృందావనే సురసమం సురసీర్షుతాంగమ్ |
లీలావిలాససురసం సురసాంగనాభిః |
గోవిందం ఆదిపురుషం తమహం భజామి || 52 ||
వృందావనం పరిసరం సురసాంగనాభిః |
సంసేవితం సురతరుస్వరసాంగనాభిః |
సర్వాత్మకం సురసమం సురసీర్షుతాంగమ్ |
గోవిందం ఆదిపురుషం తమహం భజామి || 53 ||
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
గోవిందం ఆదిపురుషం తమహం భజామి || 54 ||
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
సర్వం తదీయమపి యత్కృతసర్వభావమ్ |
గోవిందం ఆదిపురుషం తమహం భజామి || 55 ||
(బ్రహ్మ సంహితా గోవిందం ఆదిపురుషమ్ శ్లోక గీతమ్ సమ్పూర్ణం)

శ్రీకృష్ణ భగవానుని ప్రక్కన ఆలయాల్లో ఎక్కువగా రాధాదేవి, లక్ష్మీదేవి, లేదా వారి అవతారాలు కనిపించడం మనం ఎక్కువగా చూస్తాము. అలాగే దక్షిణాది ప్రత్యేకించి శ్రీవైష్ణవ (భగవద్రామానుజ సంప్రదాయానికి చెందిన) ఆలయాలలో గోదా దేవిగా కొలువబడే ఆణ్డాళ్ కూడా తప్పక ఉంటుంది స్వామి వారి దేవేరులలో. ఒక్క రామాలయాలలో మాత్రం మనకు ఆణ్డాళ్ ఉన్నా కూడా కళ్యాణం అంటేఇంకో శ్రీకృష్ణుని ఉత్సవ రూపంఉంచి చేస్తారు. కారణాలు మనకు తెలసినవే. రామయ్య ఏకపత్నీవ్రతుడు.

కానీ రుక్మిణీదేవి తక్కువగాకనిపిస్షుమది. కానీ అసలు లేకుండా లేదు.ఇలా తక్కువగా కనిపించడానికి కారణాలు ఆధ్యాత్మిక, సాంస్కృతిక,  సాంప్రదాయ దృక్కోణాల నుండి వివరించవచ్చు. ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం శ్రీకృష్ణుని లీలలు, భక్తి సాంప్రదాయాలు, మరియు ఆలయ సంప్రదాయాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది. క్రింద వివరంగా తెలుసుకుందాము:

1. రాధాదేవి యొక్క ప్రాముఖ్యత (గౌడీయ వైష్ణవ సాంప్రదాయం):

ఆధ్యాత్మిక కారణం:

గౌడీయ వైష్ణవ సాంప్రదాయంలో (శ్రీ చైతన్య మహాప్రభు స్థాపించిన,  గౌడీయ వైష్ణవం గురించి పాత ఎపిసోడ్ లలో మధ్యనే తెలుసుకున్నాము), రాధాదేవి శ్రీకృష్ణుని హ్లాదినీ శక్తి (ఆనందాన్ని ప్రసాదించే దివ్య శక్తి)గా పరిగణించబడుతుంది. శ్రీ బ్రహ్మ సంహితా (ఉదాహరణకు, శ్లోకం 52) రాధా-కృష్ణుల దివ్య సంగమాన్ని వృందావన లీలలలో వర్ణిస్తుంది, ఇది భక్తి రసాన్ని (మాధుర్య రసం) ప్రతిబింబిస్తుంది.

రాధాదేవి శ్రీకృష్ణుని పరమ భక్తురాలు, ఆయన లీలలలో ప్రధాన సహచరిగా పరిగణించబడుతుంది, కాబట్టి ఆమెను ఆలయాల్లో ఆరాధించడం ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది.

సాంప్రదాయం:

గౌడీయ వైష్ణవ ఆలయాలు (ఉదాహరణకు, ఇస్కాన్ ఆలయాలు, వృందావన్‌లోని రాధా-కృష్ణ ఆలయాలు) రాధా-కృష్ణులను ఒక జంటగా ఆరాధిస్తాయి, ఎందుకంటే రాధాదేవి కృష్ణుని దివ్య ప్రేమ స్వరూపంగా భావించబడుతుంది. ఈ సాంప్రదాయం భాగవత పురాణం (10వ స్కంధం) మరియు జయదేవుని *గీత గోవిందం* వంటి గ్రంథాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

2. లక్ష్మీదేవి యొక్క ప్రాముఖ్యత (వైష్ణవ సాంప్రదాయం):

ఆధ్యాత్మిక కారణం:

శ్రీ వైష్ణవ సాంప్రదాయంలో (రామానుజాచార్యుల సాంప్రదాయం), శ్రీకృష్ణుడు విష్ణువు యొక్క అవతారంగా పరిగణించబడతాడు. లక్ష్మీదేవి ఆయన శాశ్వత సహచరిగా ఆరాధించబడుతుంది. లక్ష్మీదేవి సంపద, ఐశ్వర్యం, మరియు దివ్య కృపను సూచిస్తుంది, కాబట్టి శ్రీ వైష్ణవ ఆలయాల్లో (ఉదాహరణకు, తిరుపతి వేంకటేశ్వర ఆలయం – అలర్మేల్ మంఙ్గ లేదా శ్రీరంగం రంగనాథ ఆలయం – శ్రీరఙ్గనాయకీ) కృష్ణుడు లక్ష్మీదేవితో లేదా ఆమె అవతారాలతో (ఆండాళ్, భూదేవి) కలిసి ఆరాధించబడతాడు.

సాంప్రదాయం:

శ్రీ వైష్ణవ ఆలయాల్లో కృష్ణుని విష్ణురూపంగా చూస్తారు, మరియు లక్ష్మీదేవి ఆయన పక్కన ఉండటం సాంప్రదాయకంగా స్థిరపడింది. ఈ సాంప్రదాయం వేదాలు, పురాణాలు, మరియు ఆళ్వార్ పాశురాల (దివ్య ప్రబంధం) ఆధారంగా ఉంటుంది.

ఇంకా వివరంగా చూస్తే ||కృష్ణస్తు భగవాన్ స్వయమ్|| అన్నట్లు ఆయన శ్రీమహావిష్ణువు పూర్ణ అవతారమే కనుక ఆయన స్వరూపం ప్రక్కన లక్ష్మీదేవి లేదా ఆమె క్షేత్రావతారాలు ఎక్కువగా కనబడతాయి.§ఉదాహరణకు మద్రాసు లేదా చెన్నై నగరపు నడిబొడ్డున ఉన్న తిరువళ్ళిక్కేణి లేదా ట్రిప్లికేన్ శ్రీ పార్థసారథి స్వామి ఆలయంలో మనకి ప్రధాన దేవేరి మటుకూ వేదవల్లీ తాయార్ అనే పేరిట శ్రీమహాలక్ష్మీ దేవి స్వరూపమే.

కానీ ఇక్కడ అంతరాలయంలోని గర్భగుడిలో రుక్మిణీదేవి మూలవిరాట్ వేఙ్కటకృష్ణన్ ప్రక్కనవేంచేసి ఉంటుంది. ఈ ఆలయంలో విచిత్రమేమిటంటే మూలవిరాట్ పార్థసారధి కాదు. వేంకటకృష్ణన్. ఉత్సవ రూపము పార్థసారథి. ఇక్కడ వేఙ్కటకృష్ణన్ కనుక ప్రక్కన రుక్మిణీదేవి అనుకోవచ్చు. కానీ అసలు కారణం వేరే.

ఇక రామాలయాలలో చూస్తే మటుకూ మనకు సీతమ్మ తప్ప వేరొకరు ఉండరు. ఆయన సంసారి. ఏకపత్నీవ్రతుడు. కుటుంపమంటే ఆయనకు ప్రాణం. తండ్రి మరణించినా, సోదరులు కష్ట పాలనా ఆయన దుఃఖిస్తాడు. సీతావియోగ సమయంలో ఆయన ఎంత ఆవేదనకు గురౌతాటో మనకు తెలుసు.

కానీ శ్రీకృష్ణుడు అస్ఖలిత బ్రహ్మచారి. విచిత్రంగా అనిపించినా ఆయనది మానుష దేహం కాదు. దేవకీదేవి గర్భం నుంచీ బైటకు రావటమే శంఖచక్ర గదాపద్మాలతో శ్రీమహావిష్ణువు రూపంలో దర్శనమిస్తాడు. దివ్యదేహాలకు మానవ సంబంధ లక్షణాలు ఉండవు. అందుకే అష్ట మహిషులకు పదుగురు చప్పున 80 మంది మహావీరులైన సంతానం కలిగినా, ఆయననాశ్రయించుకుని ఉన్న 16,000 మంది రాచకన్యల  (నరకుని బారి నుంచీ తప్పింపబడిన వారు) సంతానాల లెక్క తీసుకున్నా, ఇదే కారణం.

ఇది పైకి.

లోతుగా చూస్తే శ్రీకృష్ణుడే పరమాత్మ (అంటే ఆ నారాయనుడే) కనుక ఆయన బీజ శక్తికి క్షేత్రరూపమైన శ్రీమహాలక్ష్మీ దేవి ఆయన ప్రధాన దేవేరి. కనుక ల్కిమీదేవి ఉంది అంటే ఆమె కృష్ణాలయాలలో రుక్మిణి అనే అర్థం.అసలు విష్ణ్వాలయాలలోఎక్కువ వివిధ అవతారాలు, రూపాంతరాలో… వాటిలో కూడా ఎక్కువగా శ్రీకృష్ణ, శ్రీరామాలయాలే.

రాముణ్ని ప్రక్కన సీత మాత్రమే ఉంటే శ్రీకృష్ణ భగవానుని ప్రక్కన లక్ష్మీ స్వరూపం కానీ ఆమె రూపాంతరాలు కానీ ఉండటం మనం చూస్తాము.

3. రుక్మిణీదేవి ఎందుకు తక్కువగా కనిపిస్తుంది?

పౌరాణిక కారణం:

రుక్మిణీదేవి శ్రీకృష్ణుని ప్రధాన భార్య (పట్టమహిషి) మరియు ద్వారకాధీశుని సహచరిగా భాగవత పురాణం (10వ స్కంధం)లో వర్ణించబడింది. అయితే, కృష్ణుని ద్వారకా లీలలు (రాజస లీలలు) కంటే వృందావన లీలలు (మాధుర్య రస లీలలు) భక్తి సాంప్రదాయాలలో ఎక్కువగా ఆకర్షణీయంగా ఉంటాయి. వృందావన లీలలలో రాధాదేవి మరియు గోపికలు ప్రముఖంగా ఉంటారు, కాబట్టి రాధాదేవి ఆలయ ఆరాధనలో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది.

సాంప్రదాయ వ్యత్యాసం:

రుక్మిణీదేవి ద్వారకా సందర్భంలో ప్రధానంగా ఆరాధించబడుతుంద. విదరిభ రాకుమారి కనుక అక్కడ.

భక్తి రసం:

గౌడీయ వైష్ణవులు రాధా-కృష్ణుల మాధుర్య రసాన్ని (ప్రేమ భక్తి) ఎక్కువగా ఆరాధిస్తారు, ఇది రాధాదేవి యొక్క పాత్రకు ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది. రుక్మిణీదేవి, ఐశ్వర్య రసంతో (గౌరవ భక్తి) సంబంధం కలిగిన ద్వారకా లీలలకు తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది.

ఆలయ సంప్రదాయం:

చాలా కృష్ణ ఆలయాలు (ముఖ్యంగా గౌడీయ వైష్ణవ ఆలయాలు) వృందావన సంప్రదాయాన్ని అనుసరిస్తాయి, ఇక్కడ రాధాదేవి ఆరాధన ప్రముఖంగా ఉంటుంది. ద్వారకా ఆలయాలు (ఉదాహరణకు, గుజరాత్‌లోని ద్వారకాధీశ ఆలయం) రుక్మిణీదేవిని ఆరాధిస్తాయి, కానీ ఇవి సంఖ్యలో తక్కువ.

4. రుక్మిణీదేవి ఆలయాల్లో ఉన్న సందర్భాలు:

రుక్మిణీదేవి కొన్ని ఆలయాల్లో శ్రీకృష్ణుని ప్రక్కన ఆరాధించబడుతుంది, ముఖ్యంగా ద్వారకా సంబంధిత ఆలయాల్లో. ఉదాహరణకు, గుజరాత్‌లోని ద్వారకాధీశ ఆలయంలో రుక్మిణీదేవి విగ్రహం కనిపిస్తుంది. – అదనంగా, దక్షిణ భారతదేశంలోని కొన్ని ఆలయాల్లో (ఉదాహరణకు, ఉడుపి శ్రీకృష్ణ ఆలయం), రుక్మిణీదేవి మరియు సత్యభామ వంటి ఇతర భార్యలు కూడా కృష్ణుని పక్కన కనిపిస్తారు, కానీ రాధాదేవి లేదా లక్ష్మీదేవి యొక్క ఆధిపత్యం వల్ల ఇవి తక్కువగా కనిపిస్తాయి.

5. సాంస్కృతిక మరియు భౌగోళిక కారణాలు:

వృందావనం vs ద్వారక:

ఉత్తర భారతదేశంలో వృందావన లీలలు (రాధా-కృష్ణ) ఎక్కువ ప్రజాదరణ పొందాయి, అందువల్ల రాధాదేవి ఆలయాల్లో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. ద్వారకా లీలలు (రుక్మిణీదేవి) గుజరాత్ మరియు కొన్ని ఇతర ప్రాంతాలకు పరిమితమై ఉంటాయి.

సాహిత్య ప్రభావం:

జయదేవుని *గీత గోవిందం*, భాగవత పురాణం, మరియు గౌడీయ వైష్ణవ సాహిత్యం రాధా-కృష్ణ భక్తిని విస్తృతంగా ప్రచారం చేశాయి, రాధాదేవి ఆరాధనను ప్రధాన స్రవంతిగా మార్చాయి.

లక్ష్మీదేవి యొక్క సార్వత్రికత:

లక్ష్మీదేవి విష్ణువు యొక్క సహచరిగా సర్వసాధారణంగా ఆరాధించబడుతుంది, మరియు కృష్ణుడు విష్ణువు యొక్క అవతారంగా భావించబడే ఆలయాల్లో లక్ష్మీదేవి ఆరాధన సాధారణం.

6. రుక్మిణీదేవి యొక్క పాత్ర:

రుక్మిణీదేవి లక్ష్మీదేవి యొక్క అవతారంగా పరిగణించబడుతుంది, కానీ ఆమె ద్వారకా రాణిగా రాజస రసంతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది. రాధాదేవి యొక్క మాధుర్య రసం (ప్రేమ భక్తి) భక్తులను ఎక్కువగా ఆకర్షిస్తుంది, కాబట్టి రాధాదేవి ఆరాధన ఆలయాల్లో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది.

రుక్మిణీదేవి యొక్క కథ (భాగవత పురాణం 10.52–54) కృష్ణుని వివాహం మరియు ద్వారకా జీవితంపై దృష్టి సారిస్తుంది, ఇది వృందావన లీలల కంటే తక్కువ ఆధ్యాత్మిక ఆకర్షణ కలిగి ఉంటుంది.

సారాంశం:

శ్రీకృష్ణుని ప్రక్కన రాధాదేవి లేదా లక్ష్మీదేవి ఎక్కువగా కనిపించడానికి ప్రధాన కారణం గౌడీయ వైష్ణవ సాంప్రదాయంలో రాధాదేవి యొక్క ఆధ్యాత్మిక ప్రాముఖ్యత (మాధుర్య రసం) మరియు శ్రీ వైష్ణవ సాంప్రదాయంలో లక్ష్మీదేవి యొక్క సార్వత్రిక ఆరాధన (విష్ణు సహచరి). రుక్మిణీదేవి, ద్వారకా లీలలతో సంబంధం కలిగిన భార్యగా, తక్కువ ఆలయాల్లో కనిపిస్తుంది, ఎందుకంటే ఆమె రాజస రసంతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది, రాధాదేవి యొక్క దివ్య ప్రేమ భక్తి లేదా లక్ష్మీదేవి యొక్క ఐశ్వర్య భక్తి ఎక్కువ ప్రజాదరణ పొందాయి.

దక్షిణాది శ్రీవైష్ణవ దివ్యక్షేత్రాలు (108 దివ్యదేశాలు) శ్రీవైష్ణవ సాంప్రదాయంలో అత్యంత పవిత్రమైనవిగా పరిగణించబడతాయి. ఈ ఆలయాలలో శ్రీమహావిష్ణువు వివిధ రూపాలలో ఆరాధింపబడతారు, మరియు కొన్ని ఆలయాలలో రుక్మిణీదేవి (శ్రీమహాలక్ష్మి యొక్క అవతారం) సమేతంగా ఆరాధింపబడతారు. రుక్మిణీదేవి, శ్రీకృష్ణుని ప్రధాన భార్యగా శ్రీమద్భాగవతంలో వర్ణింపబడిన దేవి, కొన్ని దివ్యక్షేత్రాలలో ఆలయ దేవతగా లేదా శ్రీకృష్ణుని సమేతంగా కనిపిస్తారు. దక్షిణ భారతదేశంలోని శ్రీవైష్ణవ దివ్యక్షేత్రాలలో లక్ష్మీదేవి వివిధ రూపాంతరాలలో కనిపించే కొన్ని ప్రముఖ ఆలయాలు క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి:

1. శ్రీరంగం రంగనాథస్వామి ఆలయం (తమిళనాడు)

వివరాలు:

శ్రీరంగం దివ్యక్షేత్రం 108 దివ్యదేశాలలో అత్యంత ప్రముఖమైనది మరియు “భూలోక వైకుంఠం”గా పిలువబడుతుంది. ఇక్కడ శ్రీ రంగనాథస్వామి (మహావిష్ణువు) శ్రీ రంగనాయకి (లక్ష్మీదేవి) సమేతంగా ఆరాధింపబడతారు. రుక్మిణీదేవి లక్ష్మీదేవి యొక్క అవతారంగా శ్రీ రంగనాయకిగా ఇక్కడ కనిపిస్తారు. అలా భావించాలి.

ప్రత్యేకత:

ఈ ఆలయం 156 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో ఉంది, 7 ప్రాకారాలు మరియు 21 గోపురాలతో అతి పెద్ద వైష్ణవ ఆలయంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. వైకుంఠ ఏకాదశి ఉత్సవం ఇక్కడ అత్యంత వైభవంగా జరుగుతుంది.

2. తిరుమల వేంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం (ఆంధ్రప్రదేశ్)

వివరాలు:

తిరుమలలోని శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి ఆలయంలో శ్రీదేవి మరియు భూదేవి (పద్మావతీ దేవి, నారాయణ వనం) సమేతంగా శ్రీ వేంకటేశ్వరుడు ఆరాధింపబడతారు. శ్రీదేవి రుక్మిణీదేవి ఒకరే. ఇక్కడ ఆదమహాలక్ష్మి అలర్మేల్మంఙ్గ యొక్క రూపంగా పరిగణించబడుతుంది,

ప్రత్యేకత:

ఇది దివ్యక్షేత్రాలలో ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది, మరియు శ్రీవైష్ణవ సాంప్రదాయంలో ఈ ఆలయం అత్యంత పవిత్రమైనది. బ్రహ్మోత్సవం మరియు ఇతర ఉత్సవాల సమయంలో శ్రీదేవి సమేత వేంకటేశ్వరుని దర్శనం భక్తులకు అనిర్వచనీయమైన అనుభవం. భూలోక వైకుంఠం. వేంకటనాయకుని దివ్య క్షేత్రం.

3. తిరునారాయణపురం (మేలుకోటె, కర్ణాటక)

వివరాలు:

ఈ దివ్యక్షేత్రంలో శ్రీ చెలువనారాయణస్వామి శ్రీ యతిరాజవల్లి (లక్ష్మీదేవి) సమేతంగా ఆరాధింపబడతారు. రుక్మిణీదేవి ఈ ఆలయంలో లక్ష్మీదేవి రూపంలో కనిపిస్తారు.

ప్రత్యేకత:

ఈ ఆలయం శ్రీ రామానుజాచార్యులతో సంబంధం కలిగి ఉంది, మరియు ఇక్కడ జరిగే వైరముడి ఉత్సవం ప్రసిద్ధమైనది.

4. తిరువహీంద్రపురం (కడలూరు, తమిళనాడు)

వివరాలు:

ఈ దివ్యక్షేత్రంలో శ్రీ దేవనాథస్వామి హేమాంబుజవల్లి (లక్ష్మీదేవి) సమేతంగా ఆరాధింపబడతారు. రుక్మిణీదేవి ఈ ఆలయంలో కూడా లక్ష్మీదేవి రూపంలో కనిపిస్తారు.

ప్రత్యేకత:

ఈ ఆలయం శ్రీవైష్ణవ సాంప్రదాయంలో ముఖ్యమైన స్థానం కలిగి ఉంది, మరియు ఆళ్వారుల పాశురాలలో ఈ క్షేత్రం గురించి వర్ణనలు ఉన్నాయి.

5. తిరుప్పులియంగుడి (తమిళనాడు)

వివరాలు:

ఈ దివ్యక్షేత్రంలో శ్రీ కాసినివేందర్ పెరుమాళ్ శ్రీ పద్మాసనవల్లి (లక్ష్మీదేవి) సమేతంగా ఆరాధింపబడతారు. రుక్మిణీదేవి ఈ ఆలయంలో లక్ష్మీదేవి రూపంలో ఆరాధింపబడుతుంది.

ప్రత్యేకత:

ఈ క్షేత్రం కావేరీ నదీ తీరంలో ఉంది మరియు శ్రీవైష్ణవ ఆళ్వారుల పాశురాలలో ప్రస్తావించబడింది.

గమనిక:

శ్రీవైష్ణవ దివ్యక్షేత్రాలలో రుక్మిణీదేవి సాధారణంగా లక్ష్మీదేవి రూపంలో ఆరాధింపబడుతుంది, ఎందుకంటే రుక్మిణీదేవి లక్ష్మీదేవి యొక్క అవతారంగా పరిగణించబడుతుంది. కొన్ని ఆలయాలలో ఆమె శ్రీదేవి, రంగనాయకి, యతిరాజవల్లి లేదా ఇతర పేర్లతో ఆరాధింపబడుతుంది. ఎటు వచ్చి ఎటు చూసినా లక్ష్మీదేవి నారాయణుడు క్షేత్రశక్తి లేదా శక్తి క్షేత్రం కనుక (For His Particle, she’s the field. Magnetic pole == Vishnu means Magnetic field == Lakshmi. Gravitation == Vishnu means Lakshmi == Gravitational field), ఎక్కువ ఆలయోలలో మనకు లక్ష్మీదేవియే కనబడుతుంది. ఆమే రుక్మిణిఅని మనం అనుకోవచ్చు. ప్రత్యేకించి రుక్మిిణీ అనే పేరు వినబడకపోయినా లక్ష్మీదేవి అంటే ఆమె ఉన్నట్లే.

అలాగే భూదేవి అంటే సత్యభామ.ఆమెఉన్న క్షేత్రాల వివరాలు మరోసారి చూద్దాము.

దక్షిణ భారతదేశంలోని 108 దివ్యక్షేత్రాలలో రుక్మిణీదేవి ప్రత్యేకంగా ‘రుక్మిణీ’ అనే పేరుతో ఆరాధింపబడే ఆలయాలు అరుదు, కానీ లక్ష్మీదేవి రూపంలో ఆమె సాన్నిధ్యం అనేక క్షేత్రాలలో ఉంటుంది.

(సశేషం)