[శ్రీ సి.హెచ్. ప్రతాప్ గారి ‘సర్వవ్యాపకత్వం’ అనే రచనని అందిస్తున్నాము.]
భగవద్గీత 9వ అధ్యాయం, 4వ శ్లోకం:
మయా తతమిదం సర్వం జగదవ్యక్తమూర్తినా।
మత్‌స్థానీ సర్వభూతాని న చాహం తేష్వవస్థితః॥
ఈ శ్లోకంలో భగవానుడు అర్జునునితో, తాను ఈ సృష్టిని అవ్యక్త రూపంలో ఆవరించి ఉన్నానని ప్రకటిస్తున్నాడు. “ఈ జగత్ నాలో నిలిచి ఉంది గానీ, నేను వాటిలో నివసించడం లేదు” అని అన్నట్లుగా, పరమాత్ముడి సర్వవ్యాప్తిని ఈ వాక్యాలు స్పష్టంగా వెల్లడిస్తాయి. భౌతికంగా కనిపించని ఒక తత్త్వంగా, జీవజాలాన్ని సమగ్రంగా నిర్వహించే దివ్య తత్త్వంగా, భగవంతుడు జగత్తంతటినీ విస్తరించి ఉన్నాడు.
వేద సాహిత్యంలోనూ ఈ సత్యాన్ని అనేకసార్లు నొక్కి చెబుతారు. శ్వేతాశ్వతర ఉపనిషత్తు (6.11) ఇలా వర్ణిస్తుంది:
“ఏకో దేవః సర్వభూతేషు గూఢః, సర్వవ్యాపీ..”
అంటే, ఉన్నది ఒక్క దేవుడే. ఆయనే అందరి హృదయాల్లో అంతర్భూతుడై, జగత్తంతా వ్యాపించి ఉన్నాడు.
ఈశోపనిషత్తు ప్రారంభంలోనే వేదవాక్యమిది:
“ఈశావాస్యం ఇదం సర్వం యత్ కించ జగత్యాం జగత్”
భగవంతుడు ఈ జగత్తులోని ప్రతి కణంలోనూ, ప్రతి ప్రాణిలోనూ ఉన్నాడని ఈ వాక్యం ప్రకటిస్తుంది.
పురుష సూక్తం ప్రకారం:
“పురుష ఏవేదం సర్వం, యద్భూతం యచ్చ భవ్యం”
అంటే, భగవంతుడు గతకాలంలోని సర్వసత్త్వాలనూ, భవిష్యత్తులోని సమస్త ప్రాణులనూ, అంతరంగ భావాలతో కూడిన విశ్వాంతరాలని కూడా వ్యాపించి ఉన్నాడు.
ఈ తత్త్వాన్ని బోధించే ఒక అద్భుతమైన ఘటన భక్త నామదేవుడి జీవితంలో చోటుచేసుకుంది. నామదేవుడు పాండురంగుడిపై అపారమైన ప్రేమతో నిండిపోయిన గొప్ప భక్తుడు. అయితే ఆయన భక్తి పరాకాష్ఠలో ఉన్నా, పరమాత్మ తత్త్వజ్ఞానంలో ఇంకొంత లోటుంది అని భావించిన జ్ఞానేశ్వర్ మహారాజ్, నామదేవుడిని విసోబా ఖేచర్ అనే ఒక తపోనిష్ఠుడైన గురువుని వద్దకు పంపించాడు.
విసోబా గుజరాత్‌లోని నాగేశ్వర జ్యోతిర్లింగ ప్రాంతంలో నివసించేవాడు. నామదేవుడు అక్కడకు వెళ్ళినప్పుడు, ఆయన దేవాలయం గర్భగుడిలో శివలింగం మీద పాదం పెట్టుకుని విశ్రాంతిగా ఉన్నాడు. ఇది చూసిన నామదేవుడికి నిగూఢమైన అసహనం కలిగింది. అయినా గౌరవంతో ఆ గురువుని అడిగాడు – “మీరు శివలింగంపై పాదం పెట్టడం శ్రేయస్కరం కాదు.” అప్పుడు విసోబా “నీవే నా పాదాన్ని ఎక్కడ భగవంతుడు లేని స్థలం ఉంటే అక్కడ పెట్టు” అని అడిగాడు.
నామదేవుడు గురువు పాదాన్ని ఎక్కడ ఉంచినా, అక్కడ శివలింగం వెలసింది. ఈ మహాత్మ్యాన్ని చూసి నామదేవుడి లోపలి భావజాలం మారిపోయింది. భగవంతుడు ఎక్కడా లేడని అనుకోవడం కాదు – ఆయన ఎక్కడ లేడని చూపించలేం అనే అవగాహన నామదేవుడికి కలిగింది. ఆ రోజే అతనిలో తత్త్వజ్ఞానం వికసించింది.
ఈ సంఘటన మానవునికి గొప్ప పాఠాన్ని నేర్పుతుంది – భగవంతుడిని ఒక స్థలానికి పరిమితం చేయకూడదు. ఆయనను కేవలం ఆలయంలో లేదా ఒక రూపంలోనే భావించడం స్వల్పచింతన. అదే విధంగా, భగవంతుడు మనతో మానవ రూపంలోనే సంచరిస్తున్నారని ఊహించడం కూడా పాక్షిక సత్యమే.
భగవంతుడు రూపంలోనూ, రూప రహితంగా కూడా ఉన్నాడు. ఆయన దివ్యమైన చైతన్య స్వరూపం, శూన్యాన్ని తాకి పరిపూర్ణంగా వ్యాపించిన నిర్విచార శక్తిగా ప్రతి ప్రాణిలో ప్రస్ఫుటంగా ఉంటాడు. ఆయన హృదయాంతరాలలో పరవశంగా విహరిస్తూ, నిశ్శబ్దమైన దివ్యస్వరూపంగా సర్వత్రా వ్యాప్తిని కలిగి ఉన్నాడు. అదే సర్వవ్యాపకత్వం.
