పిల్లల పెంపకంలో నూతన దృక్పథం-26

[ప్రముఖ చైల్డ్ సైకాలజిస్ట్ ఐ.పి.సుహాసిని గారు సంచిక పాఠకుల కోసం ‘పిల్లల పెంపకంలో నూతన దృక్పథం’ అనే ఫీచర్ అందిస్తున్నారు.]

సోషల్ మీడియా యుగంలో పిల్లలకు సరైన దారి చూపడం!!

నేటి కాలంలో పిల్లల చేతుల్లో చిన్న ఫోన్ ఒక పెద్ద ప్రపంచాన్ని తెరిచింది. చదువు, వినోదం, స్నేహాలు – అన్నీ సోషల్ మీడియా ద్వారానే జరిగే స్థితికి వస్తున్నాయి. ఇది పిల్లలకు కొత్త అవకాశాలను, కొత్త జ్ఞానాన్ని అందించగలదు. కానీ అదే సమయంలో, తప్పు దారులు, అజ్ఞాతపు ప్రభావాలు, పోలికల ఒత్తిడి, మరియు మానసిక భారం కూడా కలిగిస్తుంది.

ఒక సాయంత్రం, ప్రియ వంటగదిలో బిజీగా ఉంది. భోజనం సిద్ధం చేస్తూ తన 14 ఏళ్ల కూతురు గదివైపు ఒకసారి చూసింది. తలుపు మూసి, కూతురు ఫోన్లో ఏదో స్క్రోల్ చేస్తోంది. “రా, మనం కలిసి తినేద్దాం” అని పలికింది. కానీ స్పందన రాలేదు. మళ్ళీ గమనిస్తే – కూతురి కళ్ళలో ఒక విచిత్రమైన వెలితి, కొంత ఆందోళన కనిపించాయి. అది చూసి, ప్రియకి ఒక్క డౌట్ వచ్చింది. “నేను నా బిడ్డతో నేను మాట్లాడుతున్నానా? లేక ఆమెను సోషల్ మీడియా మాత్రమే వింటుందా?”

ఇంకో ఇంట్లో కృష్ణ తన 12 నెల కూతురు మాధవి 24 గంటలు మొబైల్‌ని చూస్తూ కూర్చోవడం గమనించాడు. ఎంతసేపు ఆ ఫోన్లో ఉంటావు బయటికి వెళ్లి ఆడుకో లేదంటే చదువుకో అని కొంచెం కోపంగా చెప్పారు.

అయితే మాధవి కళ్లలో చిన్న కోపం, చిన్న నిరాశ కనిపించాయి. “అందరూ ఫ్రెండ్స్‌కి ఇన్స్టాలో గ్రూప్ ఉంది నాన్నా, నేను కూడా ఉంటే వాళ్లతో కలిసినట్టే ఉంటుంది. లేకపోతే ఒంటరిగా అనిపిస్తుంది,” అంది.

ఆ మాటలు విన్న కృష్ణ ఆలోచించారు. సోషల్ మీడియా అనేది కేవలం ‘అడిక్షన్’ కాదు, పిల్లలకు ఇప్పుడు ఒక కమ్యూనిటీ, గుర్తింపు, స్నేహబంధం కూడా. దాన్ని పూర్తిగా నిషేధించడం కుదరదు. కానీ సరైన దారి చూపకపోతే, ఇది తప్పు దారులకు తీసుకుపోయే ప్రమాదం కూడా ఉంది.

ఇది నేడు ప్రతి ఒక్క ఇంట్లో జరిగే కధ. ఈ రోజు వేలాది తల్లిదండ్రుల హృదయంలో పుడుతున్న బాధ ఇది. సోషల్ మీడియా పిల్లలకు స్నేహితుడై, ఉపాధ్యాయుడై, మార్గదర్శకుడై.. కానీ చాలాసార్లు తప్పుడు మార్గం చూపే శక్తిగానూ మారుతోంది.

సోషల్ మీడియా పిల్లలపై ప్రభావం:

సోషల్ మీడియా ఒక రెండు వైపుల పదునైన కత్తి లాంటిది. ఒకవైపు ఇది పిల్లలకు కొత్త అవకాశాలు, నేర్చుకునే మార్గాలు తెస్తే, మరోవైపు అప్రమత్తం కాకపోతే లోతైన గాయాలు కూడా చేస్తుంది.

ఇప్పటి పిల్లలు సోషల్ మీడియా లేకుండా జీవితం ఊహించుకోలేని స్థితిలో ఉన్నారు. క్లాస్ పూర్తయ్యాక చేతిలో ఫోన్, రాత్రి పడుకునే ముందు కూడా చివరి చూపు స్క్రీన్‌ పైనే. ఈ అలవాట్లు క్రమంగా వారి మనసు, భావాలు, సంబంధాలు, భవిష్యత్తు అన్నింటిపైనా ముద్ర వేస్తాయి.

1. ఆత్మవిశ్వాసం & స్వీయ విలువపై ప్రభావం:

• ఇన్స్టాగ్రామ్, స్నాప్‌చాట్లలో ‘లైక్స్’ ఎంత వచ్చాయో, ‘ఫాలోవర్స్’ ఎన్ని ఉన్నారో చూసే పోటీ పిల్లలలో కనిపిస్తోంది.
• ఒక చిన్న ఫోటోకి తగినంత స్పందన రాకపోతే, “నేను అందంగా లేను”, “నన్నెవ్వరూ పట్టించుకోవడం లేదు” అనే నెగెటివ్ ఆలోచనలు రూటు వేస్తాయి.

2. కంపారిజన్ & మానసిక ఒత్తిడి:

• సోషల్ మీడియాలో అందరూ తమ జీవితంలోని ‘హైలైట్’ మోమెంట్స్ మాత్రమే షేర్ చేస్తారు.
• కానీ మన పిల్లలు వాటిని చూస్తే – “ఇవాళ్లు ఇలా హ్యాపీగా ఉన్నారు, నేను ఎందుకు లేను?” అని కంపారిజన్ మొదలవుతుంది.
• ఈ కంపారిజన్ క్రమంగా డిప్రెషన్, ఆందోళన, ఒంటరితనం వైపు నడిపిస్తుంది.

3. అభ్యాసం & దృష్టి చెదరడం:

• స్కూల్/కాలేజీకి చదవాలి అనుకున్నా, ఒక్క నోటిఫికేషన్‌తో దృష్టి మళ్లిపోతుంది.
• “5 నిమిషాలు” అని తెరిచిన ఫోన్ గంటల తరబడి వాడుతారు.
• ఫలితంగా మార్కులు పడిపోవడం, చదువుపై ఆసక్తి తగ్గడం జరుగుతుంది.

4. నిద్రలేమి & ఆరోగ్య సమస్యలు:

• రాత్రిళ్లు ఆలస్యంగా ఫోన్ వాడటం వల్ల నిద్ర పట్టకపోవడం, ఉదయాన్నే లేట్‌గా లేవడం అలవాటు అవుతుంది.
• దీని ప్రభావం మెదడు పనితీరుపై, శారీరక ఆరోగ్యంపై బలంగా పడుతుంది.

5. సంబంధాలలో దూరం:

• ఇంట్లోనే ఉన్నా, తల్లిదండ్రులతో గడిపే సమయం తగ్గిపోతుంది.
• “ఆన్లైన్ ఫ్రెండ్స్” లోనే ఎక్కువగా మమేకమై, నిజజీవిత సంబంధాలు బలహీనమవుతాయి.
• తల్లిదండ్రులు “నువ్వు మా మాట వినవు” అని అనుకోవడం, పిల్లలు “మమ్మీ-డాడీ నన్ను అర్థం చేసుకోరు” అని అనుకోవడం మధ్య మౌనపు గోడలు పెరుగుతాయి.

6. ఆన్లైన్ ముప్పులు:

• సైబర్ బులీయింగ్, తప్పు కంటెంట్‌కి గురికావడం, అన్యుల నుండి వచ్చే రిస్కులు – ఇవన్నీ పిల్లల అమాయక మనసులపై ముద్ర వేస్తాయి.
• చిన్న వయసులోనే నమ్మకం కోల్పోవడం, భయంతో జీవించడం వంటి పరిణామాలు వస్తాయి.

సోషల్ మీడియా ప్రభావం గురించి మాట్లాడేటప్పుడు మనం ఎప్పుడూ ప్రతికూలతలపైనే ఎక్కువగా దృష్టి పెడతాం. కానీ నిజానికి, ఇది సరిగా వాడితే పిల్లలకు కొన్ని సానుకూల ఫలితాలు కూడా ఇస్తుంది.

a. సృజనాత్మకతను వెలికితీయడం:

• TikTok, Instagram Reels, YouTube వంటి వేదికల ద్వారా పిల్లలు తమ సృజనాత్మకతను ప్రదర్శించే అవకాశం పొందుతున్నారు.
• చిత్రలేఖనం, పాటలు, నృత్యం, కథలు చెప్పడం, గేమింగ్, సైన్స్ ఎక్స్‌పెరిమెంట్స్ – ఏదైనా వారిలో ఉన్న ప్రత్యేక ప్రతిభను చూపించగలుగుతున్నారు.
• ఇలా, ఒకప్పుడు సన్నిహితులకే పరిమితమయ్యే ప్రతిభ, ఇప్పుడు ప్రపంచానికి చేరుతోంది. ఇది వారి ఆత్మవిశ్వాసం పెరగడానికి సహాయం చేస్తుంది.

b. జ్ఞానం మరియు సమాచారం విస్తరణ:

• యూట్యూబ్, ఎడ్యుకేషనల్ పేజీలు, ఆన్లైన్ కమ్యూనిటీల ద్వారా పిల్లలు కొత్త విషయాలను త్వరగా నేర్చుకుంటున్నారు.
• హాబీలు, కొత్త నైపుణ్యాలు, సైన్స్ & టెక్నాలజీ గురించి తెలుసుకోవడానికి ఇది ఒక మంచి వేదిక.
• ఇలా చూస్తే, సోషల్ మీడియా ఒక అదనపు బోధన వేదిక లాగా మారుతుంది.

c. సామాజిక అనుసంధానం:

• పిల్లలు తమ ఆసక్తుల గుంపులు (interest groups) కనుగొని, వారిలాంటి ఆలోచనలు ఉన్న వారితో కలుస్తున్నారు.
• ప్రత్యేకించి, వేరే నగరాల్లో, దేశాల్లో ఉన్న స్నేహితులతో సంబంధాలు కొనసాగించడానికి సోషల్ మీడియా సహాయపడుతుంది.
• ఇది వారిలో సహానుభూతి, విస్తృత దృష్టికోణం పెరగడానికి దోహదపడుతుంది.

d. స్వీయ వ్యక్తీకరణ (Self-expression):

• ఈ వయసులో పిల్లలు తమను తాము అర్థం చేసుకునే ప్రయత్నంలో ఉంటారు. సోషల్ మీడియా వారికి ఆలోచనలు, భావాలు, ఆర్ట్ లేదా క్రియేటివ్ కంటెంట్ ద్వారా వ్యక్తపరిచే అవకాశం ఇస్తుంది.
• ఇది వారిని మానసికంగా తేలికగా ఉండేలా చేస్తుంది.

e. ప్రేరణ మరియు మార్గదర్శనం:

• చాలామంది యువత ఇతర యువకుల విజయ కథలు, ప్రేరణాత్మక వీడియోలు చూసి కొత్త లక్ష్యాలను ఏర్పరుచుకుంటున్నారు.
• ఉదాహరణకు, చదువులో, క్రీడల్లో, లేదా సామాజిక సేవలో మంచి చేస్తున్న వారిని చూసి ప్రేరణ పొందుతున్నారు.

👉 మొత్తంగా, సోషల్ మీడియా రెండు వైపుల పదునున్న కత్తి లాంటిది. దాన్ని సరిగా వాడితే పిల్లలలో అవకాశాలు, ఆత్మవిశ్వాసం, జ్ఞానం, అనుసంధానం పెంచుతుంది. కానీ అదుపు లేకుండా వాడితే ప్రతికూలతలు ఎక్కువవుతాయి.

తల్లిదండ్రులు పిల్లలకు సరైన దారి ఎలా చూపాలి?

సోషల్ మీడియా ప్రభావాన్ని పూర్తిగా తొలగించడం సాధ్యం కాదు. కానీ దానికి సరైన దారిని చూపడం మాత్రం తల్లిదండ్రుల చేతిలోనే ఉంటుంది. పిల్లలతో విశ్వాసం, సంభాషణ, మరియు ప్రేమతో కూడిన సంబంధాన్ని కాపాడుకుంటే, వారిని ఈ డిజిటల్ ప్రపంచంలో సురక్షితంగా నడిపించవచ్చు.

1) అవగాహన కల్పించడం:

• పిల్లల వయసుకు తగ్గట్టుగా సోషల్ మీడియా గురించి వివరించండి
• వాస్తవ ప్రపంచం vs వర్చువల్ ప్రపంచం తేడా చెప్పండి
• తప్పు సమాచారాన్ని గుర్తించే విధానం నేర్పించండి

2) నియమాలు పెట్టడం:

• ప్రతి రోజు/వారం ఎంతసేపు ఉపయోగించాలి అనేది స్పష్టంగా చెప్పండి
• ‘ఫోన్-free zones’ (meal time, study time, sleep time) నిర్ణయించండి
• ప్రైవసీ సెట్టింగ్స్ ను కలిసి సెట్ చేయండి

3) రోల్ మోడల్ కావడం:

• తల్లిదండ్రులుగా మీరు కూడా ఫోన్/సోషల్ మీడియా వినియోగంలో పరిమితిని పాటించండి
• పిల్లల ముందు నెగటివ్ కామెంట్స్ లేదా వాదనలు చేయవద్దు
• ఫోన్ కంటే face-to-face conversations కి ప్రాధాన్యం ఇవ్వండి

4) ఓపెన్ కమ్యూనికేషన్:

• “ఏం పోస్ట్ చేశావు?”, “ఎవరి దగ్గర నుండి ఏవైనా సందేశాలు వచ్చాయా?” అని స్నేహపూర్వకంగా అడగండి
• తప్పు జరిగితే భయపడకుండా మీతో పంచుకునే వాతావరణం కల్పించండి
• వారిని విమర్శించకుండా ముందుగా వినడం అలవాటు చేసుకోండి

5) ప్రత్యామ్నాయాలు ఇవ్వడం:

• క్రీడలు, సంగీతం, పుస్తకాలు, హాబీలు ప్రోత్సహించండి
• offline స్నేహితులు మరియు family bonding activities పెంచండి
• వారితో ‘ఫ్యామిలీ డిజిటల్ డీటాక్స్ డే’ జరుపుకోండి

6) పాజిటివ్ ఉపయోగం ప్రోత్సహించడం:

• విద్య, స్కిల్స్, హాబీస్‌కి ఉపయోగించే పేజీలను follow చేయమని చెప్పండి
• వారిని blogs, vlogs లేదా క్రియేటివ్ పోస్ట్స్ చేయమని ప్రోత్సహించండి
• ‘influencer’ కంటే ‘knowledge sharer/skill builder’ అవ్వాలని inspire చేయండి

7) రెగ్యులర్ రివ్యూ:

• ప్రతి వారం ఒకసారి usage గురించి చర్చించండి
• ఎక్కువ స్క్రీన్ టైం/అసహజ ప్రవర్తన కనిపిస్తే గమనించండి
• తప్పులు చేస్తే శిక్షించకుండా, నేర్పించే దిశగా దారి చూపండి

తల్లిదండ్రులు గుర్తుంచుకోవాల్సిన పాఠాలు:

సోషల్ మీడియా యుగంలో మనం ఎంతగా పిల్లల భవిష్యత్తు గురించి ఆందోళన చెందుతున్నామో, అంతే స్థాయిలో వారు కూడా మన నుండి ఒక మార్గదర్శకత్వం కోసం ఎదురుచూస్తున్నారు. ఈ సందర్భంలో తల్లిదండ్రులు ఎప్పటికీ గుర్తుంచుకోవాల్సిన కొన్ని ముఖ్యమైన పాఠాలు:

• మనమే ఆదర్శం కావాలి: పిల్లలు చెప్పిన మాటల కంటే చూపిన చర్యలను ఎక్కువగా అనుసరిస్తారు. కాబట్టి, తల్లిదండ్రులుగా మనం సోషల్ మీడియాలో ఎలా వ్యవహరిస్తామో, వారు అదే మాదిరి నేర్చుకుంటారు.
• నమ్మకమే బలమైన వంతెన: పిల్లలు తమ అనుభవాలు, సమస్యలు మనతో పంచుకోవాలంటే ముందు మనం వారిపై నమ్మకం ఉంచాలి. శిక్షకంటే, సంభాషణే వారిని మన దగ్గరగా ఉంచుతుంది.
• డిజిటల్ బాలెన్స్ నేర్పాలి: స్క్రీన్ సమయం, గేమ్స్, యాప్స్ అన్నీ పూర్తిగా నిషేధం చేయడం పరిష్కారం కాదు. వాటికి సరైన పరిమితి, సమతుల్యం చూపించడం ముఖ్యమైంది.
• ఎమోషనల్ సపోర్ట్ ఎప్పుడూ ఇవ్వాలి: సోషల్ మీడియాలో వచ్చే పోలికలు, ట్రోలింగ్, ఒత్తిడి వంటివి పిల్లల మనసుకు గాయాలు చేస్తాయి. ఈ సమయంలో తల్లిదండ్రులు వారితో నిలబడటం, “నువ్వు విలువైనవాడివి” అని చెప్పడం చాలా పెద్ద ఔషధం.
• కుటుంబ బంధాలు బలంగా ఉంచాలి: ఒకే ఇంట్లో ఉన్నా, గదులు వేరు చేసి జీవిస్తే పిల్లలు సోషల్ మీడియాలోనే ఎక్కువ సాంత్వన కోసం వెతుకుతారు. కుటుంబంగా కలిసి మాట్లాడటం, ఆడుకోవటం, గడపటం పిల్లలకు ఆత్మవిశ్వాసం ఇస్తుంది.

👉 ఈ పాఠాలు గుర్తుంచుకుంటే, తల్లిదండ్రులు పిల్లలకు సోషల్ మీడియా ప్రపంచంలో అంధకారాన్ని చూపకుండా, వెలుగును చూపగలరు. సోషల్ మీడియా ఒక సాధనం మాత్రమే, అది పిల్లల భవిష్యత్తుని నిర్ణయించేది కాదు. ఆ నిర్ణయం మనం వారిలో నింపే విలువలు, ధైర్యం, ప్రేమ మీద ఆధారపడి ఉంటుంది.

(వచ్చే వారం మరో టాపిక్‌తో కలుద్దాం)