మధురగీతాలు – మనోహరదృశ్యాలు-19

[సంచిక కోసం ‘శంతనూ – శర్మిష్ఠ’ ప్రత్యేకంగా రచిస్తున్న సినిమా పాటల శీర్షిక.]

శివ శంకరీ, శివానంద లహరి
చంద్ర కళాధరి ఈశ్వరీ..
కరుణా మృతమును కురియజేయమా
మనసు కరుగదా, మహిమ జూపవా
దీన పాలము చేయవే..

‘జగదేక వీరుని కథ’ అనగానే గుర్తుకు వచ్చే పాట ఇది. ‘అద్భుతం’, ‘పరమాద్భుతం’, ‘అమోఘం’ వంటి పదాలన్నీ ఈ పాటను వర్ణించాలంటే పేలవమై తేలిపోతాయి. ఘంటసాల గానం దేవతలను సైతం అబ్బురపరుస్తుంది. తమకు తెలియకుండా, దివ్యగానాన్ని మించి గానం చేయగల దివ్యస్వరాన్ని స్పష్టించిందెవరని దేవతలే ఆశ్చర్యపోయేంత ‘దివ్యంగా’ ఈ పాటను ఘంటసాల గానం చేశారు. పాటలో పదాలు శక్తిమంతంగా, పవిత్రంగా, దేవతార్చనలోని దివ్యత్వాన్ని ఇముడ్చుకుని రాతిని సైతం కరిగించగల మాధుర్యాన్ని తమలో పొదువుకున్నవి. ఇక పాటకు బాణీ కుదిర్చి స్వరప్రస్తారాలతో మనసు స్వర్గారోహణ సులభంగా చేసే స్వరాల మెట్లు నిర్మించింది పెండ్యాల నాగేశ్వరరావు. ఏ ఒక్క పాట వింటే ఇక మరే పాట వినాలనిపించదో, అలాంటి అతి అరుదైన అత్యద్భుతమైన పాటల జాబితాలో ‘జయ కృష్ణా ముకుందా మురారి’ పాట సరసన సగర్వంగా నిలబడగల పాట  ఇది. ‘జయ కృష్ణా ముకుందా మురారి’ పాట భక్తి భావంతో స్వర్గ సౌఖ్య తరంగాలపై ఓలలాడిస్తే, ‘శివ శంకరీ’ పాట సంగీత మాధుర్యంతో సప్తస్వరాల తరంగాలలో మైమరపింప చేస్తుంది.

(‘శివ శంకరీ’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=Ng1mcjh5m5I )

‘శివ శంకరీ’ పాటతో సరితూగగల పాటను ఇతర భాషల పాటల్లో వెతికితే హిందీలో ‘దిల్ హీ తో హై’ సినిమాలో భైరవి రాగంలో మన్నాడే పాడిన ‘లాగా చున్ రీ మే దాగ్’ కనిపిస్తుంది. కానీ ఆ పాట చిత్రీకరణ ఓ హాస్య పాట చిత్రీకరణలా ఉండటంతో , వింటే బాగుండే పాట చూస్తే అంత గొప్పగా అనిపించదు. పాటలో సాహిర్ ఎంతగా  ఆధ్యాత్మిక భావనలను ప్రదర్శించినా పాట ఆనందింప చేస్తుంది. ఉర్రూతలూగిస్తుంది. అంతే!

‘శివ శంకరీ’ పాట కోసం సృజించిన సన్నివేశంలో ఉత్కంఠ లేదు. రాయిని కరిగించి అందులో ఇరుకున్న వాడిని రక్షించాలి. అప్పటికే ఎన్నో అసంభవమనిపించే పనులను హీరో సులభంగా సాధించాడు కాబట్టి ఇదికూడా సాధించేస్తాడని ప్రేక్షకులిట్టే గ్రహించేస్తారు.  ఒక ఎన్టీరామారావు, అయిదు ఎన్టీరామారావులుగా మారి పాట ఆరంభిస్తాడు. పాటలో కెమెరా పనితనం సామాన్యం. ప్రధానంగా పాట పాడే నాయకుడినే చూపించటం, మిగతా ఎవరు వాయించే వాయిద్యం వినిపిస్తే వారిని చూపించటం, అయిదుగురినీ అప్పుడప్పుడూ చూపించటం, మధ్య మధ్యలో రాతిలో చిక్కుకున్న వ్యక్తిని చూపించటం తప్ప కెమేరాకు పెద్ద పనిలేదు.

అయితే, ఈ పాట చిత్రీకరణ కన్నా గానం, సంగీతం, గానానికి నటుడు ప్రదర్శించిన హావభావాల పై ఆధారపడి ఉన్న పాట కావటంతో కెమెరా పని సులువవుతుంది. పాట చివరలో ఘంటసాల ఉచ్చస్వరంలో రాగం తీస్తూ గమకాలు వేస్తుంటే, సినిమాలో రాయి కృత్రిమంగా కరుగుతుంది. కానీ శ్రోతలు ప్రేక్షకుల మనస్సులు మాధ్యుర్యానికి ఆనందంతో కరిగి నీరైపోతాయి ప్రాకృతికంగా!

సంగీతం గొప్పతనాన్ని భారతీయ ప్రేక్షకులకు ప్రధానంగా ప్రదర్శించి,  ‘పాట’ ఆధారంగా సూపర్ హిట్ అయిన సినిమా 1943లో విడుదలయిన ‘తాన్‌సేన్’. ‘తాన్‌సేన్’ జీవితం గురించి అనేక కథలు ప్రచారంలో ఉన్నాయి. వాటిని పాటలకు అనువుగా ఉండే కథ మాలికలా గ్రుచ్చి ‘తాన్‌సేన్’ సినిమా రూపొందించారు. దాదాపుగా 13 పాటలుంటాయి సినిమాలో. సినిమాకు సంబంధించి అత్యంత ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, ఆ కాలంలో సైగల్ గొప్ప గాయకుడిగా పేరు పొందారు. ఆయనకు శాస్త్రీయ సంగీతం తెలియదు. ఆయన వేస్తున్నది గొప్ప శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడి పాత్ర. పాడాల్సింది శాస్త్రీయ సంగీత ఆధారిత గీతాలు. దాంతో, సంగీత దర్శకుడు ఖేమ్‌చంద్ ప్రకాశ్ పాటలు ఎలా రూపొందిస్తాడు, సైగల్‌తో ఎలా పాడిస్తాడన్న విషయంలో పలు చర్చలు చెలరేగాయి ఆ కాలంలో. వాదనలు, చర్చలను సమాప్తం చేస్తూ శాస్త్రీయ సంగీత ఆధారిత పాటలను సైగల్‌తో అత్యద్భుతంగా పాడించి , పాటలను ఈ నాటికీ మరుపు రాని గీతాలుగా నిలిపారు సంగీత దర్శకుడు ఖేమ్‌చంద్ ప్రకాశ్, గేయ రచయితలు బాల్‌రాజ్ మధోక్, పండిత ఇంద్రలు.

‘తాన్‌సేన్’లో సంగీతం గొప్పతనాన్ని, సంగీతం చేయగల చమత్కారాలను, అద్భుతాలను ప్రదర్శంచే పలు సన్నివేశాలను స్క్రిప్టులో పొందుపరచారు. దాంతో, పాటలకు సన్నివేశాలు అతి చక్కగా కుదిరాయి. ఆ కాలంలో అంతగా సాంకేతికాభివృద్ధి లేకపోయినా, ఉన్నంతలో కెమెరా పనితనం పాటల ప్రభావాన్ని పెంచేదిగా ఉంటుంది. సైగల్ పాట పాడిన విధానం, పాటలోని పదాలు, చిత్రీకరణలు అన్నీ కలసి పాటలను వినటం, చూడటం  మరపురాని అనుభవంలా నిలుపుతాయి.

తాన్‌సేన్ బాల్యం నుంచీ సంగీతం పట్ల ఆసక్తి కలవాడు. అతనున్న గ్రామంలో ఓ పశువుల కాపరి అమ్మాయి ఉంటుంది. ఆమె చక్కని గాయని. ఇద్దరికీ బాల్యం నుంచీ ప్రేమ. వారిద్దరి గాన ప్రావీణ్యాన్ని తెలిపేందుకు ఒక చక్కని సన్నివేశాన్ని సృజించారు.

నాయిక ఓ ఏనుగును రక్షిస్తుంది. కానీ అది పిచ్చి పట్టినట్టు ప్రవర్తిస్తుంటుంది. తాన్‌సేన్ తన గానంతో ఏనుగును శాంత పరుస్తాడు.

రుమఝుమ రుమఝుమ చాల్ తిహారీ
కాయె భయే మత్‍వారీ
బలిహరీ బలిహరీ, ఐరావత్ బలిహరీ

పాట సమ్మోహనకరంగా ఉంటుంది. పాట వింటుంటే ఏనుగేమిటి, చంచలమైన మనస్సు కూడా ప్రశాంత చిత్త అయి నిశ్చలమైపోతుంది.

(‘రుమఝుమ రుమఝుమ చాల్ తిహారీ’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=XfW6DcVzh )

పాట చిత్రీకరణ ఈ కాలంలో నవ్వు తెప్పించవచ్చు. కానీ 1943 నాటి సాంకేతిక అభివృద్ధితో పోలిస్తే బాగానే ఉంటుంది. నటీనటులు ఏనుగు వద్ద ఉండే దృశ్యాలను ఈ కాలంలో చూస్తే వారు ఏనుగు దగ్గర లేరని, ఏనుగు, మనుషుల వేర్వేరు దృశ్యాలను అతికించి ఒక దృశ్యంగా  చూపించారని తెలిసిపోతుంది. కానీ ఆ కాలంలో పాట మాధుర్యం, నటీనటుల హవభావాలు ప్రదర్శించేందుకు  క్లోజప్పులు అధికంగా వాడేవారు. అది  పాటను మరుపురాని పాటలుగా నిలిపేది. ముఖ్యంగా పాటకు దారి తీసే సన్నివేశాలు పాటల ప్రాధాన్యాన్ని పెంచేవి.

ఇదే సమయంలో తన ఆస్థానంలో సంగీత విద్వాంసులు లేరని గుర్తించిన అక్బరు సంగీత విద్వాంసుడిని వెతికి పట్టుకురమ్మని సేవకులను పంపుతాడు. సంగీతం ద్వారా మరో అద్భుతాన్ని సృజించే వీలు చిక్కింది. పశువులను తన పాట ద్వారా పిలిచి నాయిక తన గాన ప్రావీణ్యాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది. దాంతో నాయకుడు తన గానంతో ఎండిపోయి ఆకులు కూడా లేని మోడయిన చెట్లను చిగురింప చేస్తాడు. చెట్లకు  పూలు పూయిస్తాడు తన మధురమైన గానంతో.

బాగ్ లగాదూ సజనీ
తోరె నైనన్ మాణీ గోహరీ
సుందర్ సుధర్ సలోనీ
బాగ్ లగాదూ సజనీ

పాట చిత్రీకరణ చాలా సుఖంగా ఉంటుంది. అప్పుడప్పుడు నాయిక హేళనగా, ఒంటి కన్నుతో చూస్తుండటాన్ని క్లోజప్పులో చూపిస్తారు. ఎండి ఆకులు లేని చెట్లను, పాడే నాయికుడిని చూపిస్తారు. ఇంతలో ఆ కాలం నాటి సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఉపయోగించి చెట్లకు ఆకులు మొలవటం, పూలు పూయటం కనిపిస్తుంది.

రంగ్ బిరంగీ పూల్ ఖిలేంగే
బన్ కె పంఛీ గలే లగేంగే
దుల్హన్ బన్ కర్ కలియాం హసీతీ
దేఖ్ దేఖ్  మృగనయనీ..

ఇదీ పాట. పాట పూర్తయ్యే సరికి అక్బర్ సేవకులు వస్తారు. ఈ అద్భుతం చూస్తారు. ఇతడే ఆస్థానంలో ఉండే అర్హత కల సంగీత విద్వాంసుడని నిర్ణయిస్తారు. కథ ముందుకు సాగుతుంది.  ఒక సంగీత అద్భుతాన్ని సృష్టించి, ప్రదర్శించే సన్నివేశాన్ని కథలో అంతర్భాగం చేస్తుంది స్క్రిప్టు.

(‘బాగ్ లగాదూ సజనీ’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=VH4OVzEjCRE )

‘తాన్‍సేన్’ సినిమాకు ‘కేంద్రం’, ప్రత్యేక ఆకర్షణ ‘దియా జలావ్’ పాట. యువరాణి ఆనారోగ్యంతో ఉంటుంది. ‘దీపక్’ రాగం పాడితే ఆమెకు నయం అవుతుంది. కాబట్టి తాన్‍సేన్ ‘దీపక్’ రాగం పాడాల్సి వస్తుంది.

దిన్ సూనా సూరజ్ బినా
ఔర్ చందా  బినా  రైన్
ఘర్ సూనా దీపక్ బినా
జ్యోతి బినా దో నైన్

ఇది పాతకాలం నాటి పాటలలో గమనించాల్సిన విషయం. పాటలలో వాడింది శుద్ధ హిందీ. పైకి ఎవ్వరూ అనకున్నా ఆ కాలంలో గేయ రచయితలు వాడితే శుద్ధ హిందీ వాడేరు. లేకపోతే ‘ఉర్దూ’ పాట అనదగ్గ రీతిలో ఉర్దూ  పదాలతో   పాటలు రచించే వారు. పండిత ఇంద్ర, బాలరాజ్ మధోక్, కవి ప్రదీప్, భరత్ వ్యాస్ వంటి వారు తమ గీతాలలో ‘శుద్ధ హిందీ’ పదాలను, అతి సరళమైన పదాలను వాడేవారు.

పాట ఆరంభం ‘దిన్ సూనా’ అంటూ అవుతున్నప్పుడు తెరపై చీకటి కనిపిస్తుంది. పాట వేగాన్ని అనుసరిస్తూ కెమెరా నెమ్మదిగా వెలుతురులో ఉన్న గాయకుడి దగ్గరకు వస్తుంది. సైగల్ స్థిరంగా ఉంటాడు. ముఖంలో గాంభీర్యం, విషాదాలు కలగలసి ఉంటాయి. తాన్‌సేన్ కూడా పూర్తి వెలుగులో ఉంటాడు. వెనుక చీకటి ఉంటుంది.

‘ఘర్ సూనా’ అనటం ఆరంభించగానే ఆనారోగ్యంతో పడుకుని ఉన్న యువరాణిని చూపిస్తుంది కెమెరా. పాట అర్థాన్ని కెమెరా చెప్తుంది. ‘చంద్రుడు లేని రాత్రి’ అన్న పాదం తాన్‌సేన్ పై ఎందుకు చిత్రించారంటే ప్రేయసికి దూరమై బాధపడుతుంటాడు తాన్‌సేన్. యువరాణి నుంచి కెమెరా దూరం జరిగి ‘జ్యోతి లేని కళ్లు’ అంటూ పాట ఆరంభమయ్యే సరికి ఆశతో, బాధతో తాన్‌సేన్ వైపు చూస్తున్న అక్బర్‌ను చూపిస్తుంది. అక్బర్ ఆశ, దీపక్ రాగంతో యవరాణికి నయమవుతుందని.

దియా జలావో
జగ్ మగ్ జగ్ మగ్ దియా జలావో

పాట ఆరంభమవుతుంది. ఆశలు చిగురిస్తాయి. పాటతో యువరాణి రోగం నయమవుతుందన్న ఆశ. పాటతో తన ప్రేయసి దక్కతుందన్న ఆశ తాన్‌సేన్‌ది. మళ్లీ తన ఇంటికి శోభ వస్తుందన్న ఆశ అక్బర్‌ది. రోగం నయమవుతుందన్న ఆశ యువరాణిది. తమ సుల్తాన్ మళ్లీ సంతోషంగా ఉంటాడన్న ఆశ ప్రజలది. ఈ రకంగా పాట ద్వారా వెలిగే ‘జ్యోతి’ అందరి హృదయాలలో చీకటిని పారద్రోలి వెలుగునిస్తుందన్న ఆశను పాట, పాట చిత్రీకరణ చక్కగా ప్రతిబింబిస్తుంది. అందుకే పాట అంతా అటు ఇటు ఆశగా చూసే అక్బర్, చీకటిలో ఉన్న భవనం, నీరసంగా ఉన్న యవరాణిని చూపిస్తుంటుంది కెమెరా. ఒకసారి తాన్‌సేన్ వెనుక నుంచి అక్బర్‌ను చూపిస్తుంది. చీకటిగా ఉన్న భవనాన్ని చూపిస్తుంది. ఆశగా దిక్కులు చూసే అక్బర్‌ను చూపిస్తుంది. ఇలా చీకటిని, నిరాశను, ఆశను చూపిస్తూ పాట సాగుతుంది.

తాన్‌సేన్ ‘దియా జలావ్’ అని ఉచ్చస్థాయిలో మెట్లెక్కుతున్నప్పుడు దీపాలు వెలగగానే పాట వేగం మారుతుంది. అంతే వేగంగా దీపాలు వెలుగుతుంటాయి. అంత వరకూ విషాదంగా, నిరాశామయంగా ఉన్న భవనం వెలుగుతో కళకళలాడుతుంది. పాట వేగాన్ని అనుసరిస్తూ, ఆనందంగా ఉన్న అందరినీ చూపించటం ద్వారా  చక్కని ఎడిటింగ్ ప్రతిభను ఈ సందర్భంగా చూసే వీలు కలుగుతుంది.

(‘దిన్ సూనా సూరజ్ బినా’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=MCiMUPoMJLs )

ఈ పాట మరో పాటకు సందర్భం కల్పిస్తుంది. ‘దీపక్’ రాగం పాడిన తాన్‌సేన్ ఆ వేడికి తాళలేక పోతుంటాడు. అంతా ఉద్విగ్నత. యువరాణి బ్రతికింది. తాన్‌సేన్ ఏమవుతాడో అన్న ఉద్విగ్నత. ఈ సమయంలో నాయిక మేఘమల్హార్ పాట పాడుతుంది, ‘బర్సోరే’ అంటూ. వర్షం కురుస్తుంది. తాన్‌సేన్ తాపం చల్లారుతుంది.

ఇదీ 1943లో సూపర్ హిట్ సినిమాగా నిలిచిన ‘తాన్‌సేన్’ సినిమాలో పాటలను అంతర్భాగం చేసిన స్క్రిప్టు రచన పద్ధతి. ఒక పాట నుంచి మరో పాటకు సన్నివేశం ఏర్పడుతుంది. పాటలు సందర్భోచితంగా చిత్రీకరణ అర్థవంతంగా ఉండి పాటల ఆకర్షణను పెంచుతుంది. సినిమా దర్శనానుభవాన్ని మరపురానిదిగా నిలుపుతుంది.

ఇదే పద్దతిని సరిగ్గా పదేళ్ల తరువాత 1952లో వచ్చిన ‘బైజు బావరా’ అనుసరిస్తుంది. ఒక కళాకారుడు సృష్టించిన ఉత్తమ కళ, భవిష్యత్తులో మరో కళాకారుడికి ప్రేరణ నివ్వటం ద్వారా కళ మరింతగా అభివృద్ధి చేందుతుండనే నిజాన్ని నిరూపిస్తుంది ‘బైజూ బావరా’  తాన్‌సేన్‌తో తలపడ్డ సంగీత విద్వాంసుడు ‘బైద్యనాథ్’ కథ అది. ‘బైజు బావరా’ సినిమా కూడా పాటల కోసం సందర్భాలను సృష్టించటం, చిత్రీకరణ విషయాల్లో  ‘తాన్‌సేన్’ను అనుసరిస్తూ తనదైన ప్రత్యేక పద్ధతిని పాటించింది.

బైజు పాట మాధుర్యం ఎలాంటిదంటే ఆయన పాట పాడుతుంటే ఊరంతా నది ఒడ్డున వచ్చి చేరుతుంది. ఎటో వెళ్ళాల్సిన నాయిక మైమరచి నాయకుడిని వచ్చి చేరుతుంది. ‘తూ గంగా కీ మౌజ్ మై జమునా కీ ధార’ పాట అది.

ఆ పాట వల్ల గ్రామంలో బైజు, గౌరిల గురించి చర్చ సాగుతుంది. అందరూ గౌరిని ఏడిపిస్తుంటారు.

(‘తూ గంగా కీ మౌజ్ మై జమునా కీ ధార’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=YTOYLtmGtzI )

‘దూర్ కోయీ గాయే’ పాటలో ఊరంతా గౌరిని ఏడ్పిస్తుంది. ఈ గొడవ హద్దులు దాటే సమయంలో  ఊరి పై దొంగలు దాడి చేస్తారు. తన గాన మాధుర్యంతో దొంగల మనస్సాక్షిని తట్టి లేపుతాడు బైజు. ‘ఇన్సాన్  బనో కర్ లో భలాయి క  కోయీ కామ్’ పాటతో,  తాన్‍సేన్ మత్తగజాన్ని మైమరపింప చేసినట్టు దొంగల మనస్సు మారుస్తాడు బైజు. అక్బర్ సేవకులు తాన్‌సేన్‍ను అక్బర్ ఆస్థానానికి తీసుకువచ్చినట్టు దొంగల రాణి బైజును వెంట తీసుకువెళ్తుంది. నాయిక రోదిస్తూ ‘బచ్‌పన్ కీ మొహబ్బత్‍ కో’ పాట పాడుతుంది. తాన్ సేన్ అక్బర్ ఆస్థానంలో పాడేందుకు తిరస్కరిస్తాడు. బైజూ దొంగల రాణి దగ్గర పాట పాడడు.

దొంగల రాణి దగ్గర తన పగ గుర్తుకువచ్చి సంగీతం అభ్యసించేందుకు గురువును చేరతాడు బైజు. తాన్‌సేన్ యువరాణి రోగం పాటతో నయం చేసినట్టు, కాలు కదపలేని స్థితిలో ఉన్న హరిదాసు కాలును ‘మన్ తరపత్ హరి దర్శన్ కో ఆజ్’ పాటతో నయం చేస్తాడు.( ఈ పాట చిత్రీకరణ గురించి భవిష్యత్తు వ్యాసాలలో)

(‘మన్ తరపత్ హరి దర్శన్ కో ఆజ్’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=4c9yzRB5pPc )

పగను ప్రేమగా మార్చేందుకు నాయిక పాము కాటుకు గురవుతుంది. ‘తాన్‌సేన్’ సినిమాలో తాన్‌సేన్‌కు పెళ్లయిందని అబద్ధం చెప్పి  అతని ప్రేయసిని  దూరం చేస్తారు. ఆవేదనతో బైజు ‘ఓ దునియాకే రఖ్‌వాలే’ పాట పాడి రాతి విగ్రహం కంట నీరు పెట్టిస్తాడు. (ఈ పాట చిత్రీకరణ గురించి రాబోయే వ్యాసాల్లో) ఆ తరువాత పిచ్చివాడిలా తిరుగుతూ ప్రకృతి నుంచి రాగాలు నేర్చుకుంటాడు. ఈ సందర్భంలో రాగాల చిత్రీకరణ, తాన్‌సేన్ సినిమాలో తాన్‌సేన్ రాగాల సృజన దృశ్యాన్ని అనుసరిస్తూ రాగదేవతల మూర్తులను ప్రదర్శిస్తుంది. తాన్‌సేన్ స్ఫూర్తితో అడుగు మరింత ముందుకు వేసినట్టన్నమాట.

తాన్‌సేన్ ‘దీపక్’ రాగంతో దీపాలను వెలిగిస్తాడు. బైజు తాన్‌సేన్‌ల పాటలో ‘ఆజ్ గావత్ మన్ మేరో  ఝుమ్‌కే’’ పాడుతూ తాన్‌సేన్ కావాలని ఓడిపోతాడు. ‘జల్ మే ఆగ్ లగాదే’ అంటూ వేడి పుట్టించి రాయిని కరిగిస్తాడు బైజు గానంతో.

‘శివ శంకరీ’ గానంతో రాయిని కరిగించటం వెనుక సంగీతం సాధించిన ఇన్ని అద్భుతాలున్నాయి.

‘కళాభివృద్ధి’ అన్నటి సముద్ర తరంగాల లాంటిది. ఒక తరం కళను ఒక స్థాయికి తీసుకు వచ్చి వెనక్కు వెళ్లిపోయే సమయంలో, నవ తరంగం ముందుకు దూసుకు వచ్చి వెనక్కు వస్తున్న అలను తనలో కలుపుకుని మరింత వేగంగా పైకి ఎగుస్తుంది. ఎప్పుడయితే మొదట తరంతో  సంబంధం లేకుండా నవ తరం ముందుకు సాగుతుందో, అప్పుడు అల ఎత్తుకు ఎగరదు. కాబట్టి ముందు తరాన్ని అర్థం చేసుకుంటూ తన స్వీయ వ్యక్తిత్వాన్ని జోడించి భవిష్యత్తు తరానికి ‘ఎగసిన’ అలను అందిచటమే తరం తరం పని.

(మళ్ళీ కలుద్దాం)

శంతనూ - శర్మిష్ఠ