మధురగీతాలు – మనోహరదృశ్యాలు-14

[సంచిక కోసం ‘శంతనూ – శర్మిష్ఠ’ ప్రత్యేకంగా రచిస్తున్న సినిమా పాటల శీర్షిక.]

‘నేను పుట్టాను.. లోకం మెచ్చింది
నేను ఏడ్చాను.. లోకం నవ్వింది
నేను నవ్వాను.. ఈ లోకం ఏడ్చింది
నాకింకా లోకంతో పని ఏముంది?
డోంట్ కేర్’

‘ప్రేమ్ నగర్’ సినిమాలో ఈ పరిచయ పాట కథానాయకుడి వ్యక్తిత్వాన్ని, ఆలోచన విధానాన్ని స్పష్టం చేస్తుంది. నాయకుడు ఎవ్వరినీ లెక్క చేయడని, మానవ సంబంధాల పట్ల అతనికి నమ్మకం లేదని, మనుషులు నమ్మించి మోసం చేస్తారనీ, అవసరమైతే పైపై ప్రేమను నటిస్తారనీ, అవసరం తీరాక మోసం చేస్తారని నాయకుడికి నమ్మకం అన్న సత్యాన్ని ఈ పాట ప్రకటిస్తుంది. సినిమా మొదటి దృశ్యంలోనే నాయకుడు తాగుబోతు అని ఎస్టాబ్లిష్ అవుతుంది. దాంతో నాయకుడు పాటలో ‘నేనూ తాగితే’ అన్నా, ‘బాధలన్నీ బాటిల్‌లో నేడే దింపేసెయ్’ అన్నా, ‘డోంట్ కేర్’ అన్నా అవన్నీ నాయకుడి వ్యక్తిత్వాన్ని మరింత ప్రస్ఫుటం చేస్తాయి. ధనవంతుడు, ఎవ్వరినీ లెక్క చేయడు. ఎవరయినా గౌరవం లేదు అన్నదీ పాట చెప్తుంది.

‘నేను పుట్టాను’ పాట ఆరంభంలోనే ‘తాగుడు’ ఈ పాత్రకు ‘అతి ఇష్టం’ అన్నది గ్లాసుల క్లోజప్, అందరూ గ్లాసులు పట్టుకుని ‘ఛీర్స్’ కొట్టుకోవటం చెప్తుంది. వెంటనే ‘కట్’ అయి, ఎవరికీ లెక్క చేయన్నట్టు ‘నేను పుట్టాను’ అనే నాయకుడి ‘క్లోజప్’ కనిపిస్తుంది. పాట అంతా ఇక నాయకుడి క్లోజప్పులు, వివిధ కోణాల్లో, పాయింట్ ఆఫ్ వ్యూ షాట్లు, లాంగ్ షాట్లుంటాయి. పాట చిత్రీకరణలో నాయకుడి నృత్య, ప్రధాన పాత్ర వహిస్తుంది. మధ్యలో ‘ట్యాప్ డాన్స్’ లాంటిదీ చేస్తాడు.

‘కళ్లు గిరగిర తిరిగాయని’ నిరూపించేందుకు కెమోరాను తిప్పేస్తారు గిరగిరా.. ఈ పాటలో ఒక యాభై సెకన్ల పాటు ఒకే షాట్ ఉంటుంది. చరణం తరువాత ‘నేను పుట్టాను’ అంటూ మళ్లీ రిపీట్ చేసిన పాట నుంచి సంగీతం మొదలయ్యే వరకూ నాగేశ్వరరావు నడవటం, ఎగరటం, ఒక చోట నుంచి మరో చోటుకు పాట పాడుతూ రిథమిక్‌గా వెళ్లటం వంటివి కెమారా వెంబడిస్తూ ఒక ‘షాట్’లో పూర్తి చేస్తుంది. ఇలా దీర్ఘమైన పాటలు తీయటం ఆ కాలంలో నెమ్మది నెమ్మదిగా అలవాటవుతోంది. అంతకు ముందు కెమెరా కదలికలు తక్కువ ఉండేవి, నటీనటుల కదలికలు ఎక్కువ ఉండేవి. నటులతో పాటు కెమెరా కదలటం అలవాటవుతోంది. నటుడు నాగేశ్వరరావు ఉన్న ఇమేజ్‌ని ఉపయోగించుకుని, ఘంటసాల గాత్రానికి నాగేశ్వరరావు ఇమేజ్‍కీ అనుసంధానం చేసి చక్కటి ఎఫెక్ట్ సాధించారు గేయ రచయిత, సంగీత దర్శకుడు, కెమెరామాన్.

(‘నేను పుట్టాను.. లోకం మెచ్చింది’ పాటని యూట్యూబ్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=sazz8qOcPWI )

తాగుబోతుగా, అమ్మాయిలతో విచ్చలవిడిగా తిరిగేవాడిలా పలు సినిమాల్లో నాగేశ్వరరావు నటించటంతో ఈ పాటను మరింత సులువుగా, ప్రేక్షకులు స్వీకరిస్తారు.

ప్రేమ్ నగర్ హిందీలో రేమేక్ అయింది, రాజేశ్ ఖన్నా, హేమా మాలినీలు ప్రధాన పాత్రలుగా..ఈ సందర్భంలో ‘ హల్లో మిస్ గుడ్నైట్, ఫిర్ కల్ మిలేంగే’ అనే పాట వస్తుంది. రాజేశ్ ఖన్నా ఇమేజీని నిలపటంకోసం అర్ధం పర్ధం లేని పాటను తయారుచేశారు. తెలుగుపాట నాయకుడి వ్యక్తిత్వాన్నే కాదు, కొన్ని సార్వజనీన సత్యాలను కూడా ప్రదర్శిస్తుంది. నాయకుడికి ప్రపంచరీతి తెలుసుకాబట్టి ఆయన నాయికను ముందు నమ్మకపోవటం, తరువాత గాఢంగా నమ్మటం, చివరికి ఆమె తనదికాలేదని తెలిసి ఎవరికోసం అని ఆత్మహత్యకు పాల్పడటం ప్రేక్షకుడు అర్ధం చేసుకుంటాడు. అంటే, ఆరంభంలో రచించిన పాట, చివరలో నాయకుడి పాత్ర ప్రవర్తనకు పునాది వేస్తూ, ప్రేక్షకుడిని  ఆ ప్రవర్తన సహజం అనుకునేందుకు  సిధ్దం చేస్తున్నదన్నమాట.

ఇలాంటిదే మరో పరిచయ పాట ఇది.

‘జోరుగా హుషారుగా షికారు పోదమా
హాయి హాయిగా తీయతీయగా’

‘భార్యాభర్తలు’ సినిమా ఆరంభంలోనే పేర్లు కాగానే మొదలవుతుందీ పాట. నాయకుడి వ్యక్తిత్వ పరిచయం తోటే పాటను, కథను ముందుకు తోస్తుంది.

‘పేర్లు’ అవగానే నగరాన్ని చూపిస్తారు. నగరంలో రోడ్డు, రోడ్డు పై కారు,  కారులో హీరో.. ఇలా నగరాన్ని, కెమెరా విహంగ వీక్షణం చేస్తూ చూపించటాన్ని ‘pan establishing shot’ అంటారు. ఇలాంటి షాట్ ద్వారా ఒక భూగోళిక సెట్టింగ్, వాతారణం, స్థలకాలాదుల పరిచయం అవుతుంది. ఈ పాన్ ఎస్టాబ్లిశ్మెంట్ షాట్ చాలా సాధారణంగా వాడతారు. కనకదుర్గ గుడి, కృష్ణానది, బ్రిడ్జ్, నగరంలో ఇళ్ళు, ఇళ్ళల్లో ఓ మేడ మీద హీరో…అనేక సినిమాల్లో కథ ఎక్కడ జరుగుతోంది, పరిసరాలేమిటి అన్నది చెప్పకుండా చెప్పేందుకు ఈ షాట్ ను వాడతారు.  సెట్టింగ్ పరిచయం కాగానే ఓ కారు, కారులో సిగరెట్ తాగుతూన్న నాయకుడు కొన్ని సెకన్లే కనిపిస్తాడు. ప్రేక్షకులకు నాయకుడి attitude తెలుస్తుంది. నేపథ్యంలో పాట ఆరంభ సంగీతం వినిపిస్తుంది. కారు అటు ఇటు తిరుగుతున్నట్టు రెండు మూడు షాట్లు ‘డిజాల్వ్’ అవుతాయి.

తరువాత దృశ్యంలో ‘జోరుగా’ అంటూ నాయకుడు పాట అందుకునే సమయానికి కారులో నాయకుడితో ఓ అమ్మాయి ఉంటుంది. కారు నెమ్మదిగా నడుస్తుంటుంది. పాయింట్ ఆఫ్ వ్యూ షాట్ కారుతో పాటు కదులుతుంటుంది. పార్కులో యువతులతో ఒకరొకరిగా హీరో నృత్యం చేస్తూ పాట పాడుతాడు.

(‘జోరుగా హుషారుగా షికారు పోదుమా’ పాటని ఈ లింక్‍లో చూడవచ్చు:
https://www.dailymotion.com/video/x6ydh6j )

‘నేను పుట్టాను’ పాటతో పోలిస్తే కెమెరా కదలికలు తక్కువ ఉంటాయి. కెమెరా ముందు నటీనటులు కదలుతుంటారు. అప్పుడప్పుడు వేగాన్ని సూచించేందుకు ‘ట్రాలీ షాట్లు’ వాడతారు. పాట మొదట్లో దిగిన కారు, పాట చివరలో ఎక్కి వెళ్లిపోతారు. హీరో స్త్రీలోలుడని ఒక్క పాటలో స్పష్టం అయిపోతుంది.

ఇలాంటి పద్ధతి ‘దేవుడు చేసిన మనుషులు’ సినిమాలో ‘కృష్ణ’ పాత్ర వ్యక్తిత్వాన్ని చెప్పేందుకూ వాడేవారు.

జమున, మంజుల ఈ పాటలో కాస్సేపు కనిపిస్తారు. పాట బాణీని ఎంతో అహ్లాదంగా రూపొందించాడు రమేష్ నాయుడు. పాట ఆరంభం సూర్యోదయంతో అందంగా ఉన్న ఆకాశం, నేపథ్యంలో కెమెరాతో ఆహ్లాదకరంగా ఉంటుంది. నెమ్మదిగా కెమెరా కొండలను కోనలను చూపిస్తుంది. ‘పాన్ షాట్’తో రాగం తీస్తూ హీరో లో-యాంగిల్ షాట్‌లో కనిపిస్తాడు.

ఆరంభంలో వేణువు విన్నప్పటి నుంచీ ఈ పాట ఎక్కడో విన్నట్టు అనిపిస్తూ, జ్ఞాపకాల పొరలలో దాగిన ఇంకేదో పాట పైకి రావాలని తపన పడుతుంటుంది.

నటుడు ‘కృష్ణ’కూ గాయకుడు బాలసుబ్రహ్మణ్యం గొంతుతో విడదీయరాని సంబంధం. అది ఈ పాటను ప్రేక్షకుడు ఆనందించటంలో దోహదం చేస్తుంది. అలాపన వినిపిస్తుంది. ఈల వినిపిస్తుంది. తెరపై నటి జమున కనిపిస్తుంది. సన్నిహితంగా హీరో కనిపిస్తాడు. గాయకుడు ‘ఓహో ఓహో’ అంటాడు.

ఇది కిశోర్ కుమార్ పంథా. ‘ఆరాధన’లో ‘కోరా కాగజ్ థా యే మన్ మేరా’ పాటను ముందు ‘హే హే’తో శ్రోతలను మంత్రముగ్ధుడిని చేశాడు కిశోర్ కుమార్. ‘యోడెలింగ్’కు పెట్టింది పేరు..

(‘కోరా కాగజ్ థా యే మన్ మేరా’ పాటని యూట్యూబ్‌లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=j7TM2ccOGbU )

ఆ స్థాయిలో లేకున్నా బాలసుబ్రహ్మణ్యం ప్రయత్నించాడు. అయితే అతడు అలా అనగానే తెరపై ఆకాశంలో ఎగుర్తున్న పక్షుల గుంపు కనిపిస్తుంది. దర్శకుడు ‘మూడ్’ను స్థిరపరుస్తున్నాడు. అందమైన ఉదయం. చక్కని ప్రకృతి దృశ్యాల నడుమ పరిమళిస్తున్న శృంగారం. ఆ తరువాత జమున, కృష్ణ వేర్వేరు ‘షాట్’లలో పరుగెత్తుతూ వస్తారు. వయోలిన్లు వేగాన్నిస్తాయి ఆ పరుగుకు. పాటకు ముందు సంగీతం ఆరంభమవుతుంది. ‘తబలా’ వినగానే అప్రయత్నంగా మనసులో ‘ఆకులో ఆకునై’ అన్న పాట మెదులుతుంది. ‘మేఘ సందేశం’లో ఆకు, అడవి, పువ్వు, కొమ్మ, రెమ్మలు అస్సలు కనబడని ‘ఆకులో ఆకునై’ అన్న అద్భుతమైన పాటను,. ఈ పాటనూ  – రెంటినీ రూపొందించింది రమేశ్ నాయుడు. రెండూ ‘అభేరి’ రాగ ఆధారిత పాటలే. అందుకే ‘ఆలాపన’ వింటుంటేనే మనసులో  ఈ పాట, ఈ పాట వింటుంటే ఆ పాట మొదలుతాయి.

అభేరి రాగం భావాలను అతి సున్నితంగా ప్రభావితంగా ప్రదర్శించే రాగం. భక్తి, తపన, కాస్త విషాదం కలగలసి ఉంటుందీ  రాగంలో. సందర్భాన్ని గ్రహించి, తగ్గ రాగాన్ని ఎన్నుకోవటంతో పాట ప్రభావం ఇనుమడిస్తుంది. దానికి చక్కని పదాలు, గానం, చిత్రీకరణలు తోడయితే పాట మరపురానిదిగా మిగిలిపోతుంది.

‘తొలిసారి నిన్నూ చూశాను నేను
నీ ప్రేమ పాశం లాగింది నన్ను
ఏ తారలోనూ నీ తీరు లేదు
ఏ పువ్వులోనూ నీ నవ్వు లేదు..’

సరళమైన పదాలు.. ఎక్కడా కఠినమైన పదంలేదు. కానీ బాణీలో ఒదిగేసరికి పదాలకు ఒక వింత అందం వచ్చింది. బాలసుబ్రహ్మణ్యం గొంతు వాటికి ప్రాణం పోసింది. దాశరథి ఉచ్చస్థాయి కవి. ఆయనకు ‘ఉర్దూ’ కవిత రచనతో , పద్ధతులతో పరిచయం ఉంది. ఉర్దూ గేయ రచనలో ‘రదీఫ్’ అని ఉంటుంది. రదీఫ్‌ను సరిగ్గా చెప్పాలంటే ‘hook line’ అంటారు. అంటే ఆ వాక్యమో, పదమో ఎంతో  ఆకర్షణీయంగా ఉండి మళ్లీ మళ్లీ వస్తూ శ్రేతను ఆకర్షిస్తుందన్నమాట. ‘తీయతీయని తెనెల మాటలతో తీస్తారు సుమా గోతులు.. నమ్మవద్దూ’ అని పాటలో ‘నమ్మవద్దు’ రదీఫ్. ‘refrain’ అంటే పదే పదే పూనరావృతమయ్యే భాగం. సాధారణంగా పల్లవి చివరిలో వస్తుంది. ఈ పాటల్లో ‘ఏ తారలోనూ నీ తీరు లేదు. ఏ పువ్వు లోనూ నీ నవ్వు లేదు’ అనే పెద్ద రదీఫ్ లో  ‘లేదు’ అన్నది refrain, రదీఫ్. చాలా సుందరంగా, రొమాంటిక్‌గా ఉంటుంది. పాడుతుంటుంటే నోట్లో చక్కెర కరుగుతున్నట్టుంటుంది.

‘నీ బుగ్గ మీద మొగ్గ వేయు నిగ్గు చూసి
తాజా గులాబి సిగ్గుతో తలవంచె చూడు’

గజల్ పంథాలో రాస్తూ, ‘ఏ తారలోనూ’ అని రదీఫ్‌తో పాటను అత్యంత ఆకర్షణీయంగా రచించారు దాశరథి. పాట చిత్రీకరణ సందర్భోచితంగా ఉంటుంది. నాయకుడి వ్యక్తిత్వాన్ని పూర్తిగా తెలుపుతుంది. అల్లరి చిల్లరిగా అమ్మాయిలతో తిరిగే వాడయినా అతడు సున్నిత మనస్కుడనీ, ప్రేమ పిపాసి అనీ, స్వచ్ఛమైన ప్రేమ కోసం అన్వేషిస్తున్నాడన్న ఉదాత్త భావనను నాయకుడికి ఆపాదిస్తుంది పాట.

‘ఏ సుందరిలో కానరాని సోయగాలు
ఏ వయ్యారిలో లేని అందచందాలూ
తనలోన కలిగి.. మనసార వలచే
చినదాని కోసం వెతికేను నేను.. నేను.. నేను..’

‘మనసార వలచే చినదాని కోసం వెతకటం’ నాయకుడు కోరేది స్వచ్ఛమైన ప్రేమ అన్న ఆలోచననిస్తుంది.

‘సినిమా’ ఎంత మాయాజాలమో, సంగీతం, సాహిత్యాలూ అంత మాయాజాలాన్ని సృష్టిస్తాయి. సినిమా ఒంటరిగా నిలవలేదు. దానికి ఇతర కళలు అవసరం. కానీ సంగీతం, సాహిత్యం స్వయంగా మాయాజాలం సృష్టించగలవు. కలిస్తే మరింత మహాజాలం సృష్టిస్తాయి.

‘తొలిసారి నిన్నూ చూశాను నేను’ పాటని యూట్యూబ్‌లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=0RXhcjEq0cc )

‘గౌరి’ సినిమాలో కృష్ణ పరిచయ పాట ఆరంభంలో గిటార్ తంత్రులు ప్రవహించే నది నీటిని మనసును స్ఫురింపచేసి సమ్మోహనపరుస్తాయి.

‘గలగల పారుతున్న గోదారిలా
రెప రెప లాడుతున్న తెరచాపలా
ఈ చల్లనీ గాలిలా.. ఆ పచ్చనీ పైరులా
ఈ జీవితం సాగనీ.. హాయిగా..’

గలగల పారుతున్న గోదారినీ, రెప రెప లాడుతున్న తెరచాలపనూ, చల్లని పచ్చని పైరును, పాటలో పదాలే కాదు, బాలసుబ్రహ్మణ్యం గొంతు ధ్వనించేస్తుంది. అలా అతి చక్కని బాణీని రూపొందించాడు సంగీత దర్శకుడు సత్యం. సైకిల్ పై ప్రయాణిస్తూ కృష్ణ పాడే పాట మనోహరంగా ఉంటుంది. దృశ్యం బాగుంటుంది. చిత్రీకరణలో సాదా సీదాగా ఉంటుంది కానీ పాటలో పదాలు, బాణీ మహత్తరంగా ఉంటాయి.

‘గలగల పారుతున్న గోదారిలా’ పాట ఇక్కడ వినవచ్చు. ఈ పాట వీడియో అందుబాటులో లేదు.

‘అందాల పందిరి వేసే ఈ తోటలా
ఆ నింగి అంచుల చేరే ఆ బాటలూ
నాగలి పట్టే రైతులూ.. కడవలు మోసే కన్నెలూ
బంగారు పంటలు సీమలూ.. చూడరా..’

బాలసుబ్రహ్మణ్యం స్వరం ఈ పాటలో విభిన్నంగా ధ్వనిస్తుంది. ఇదంతా వింటూ దృశ్యం చూస్తూ ఉంటే ఈ పాటకు  మాతృక ‘listen to the falling rain’ అన్న Jose Feliciana పాట అన్నది గుర్తుకు వచ్చినా, పాటలో ఇంటర్‍ల్యూడ్, సంగీతంలో వాడిన సాక్సోఫోన్, వయోలిన్లు ఈ పాటను మాతృక కన్నా భిన్నంగా నిలుపుతాయి.

[‘listen to the falling rain’ (Rain, 1969) పాటని యూట్యూబ్‌లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=Zw496glUmrk ]

ఈ పాటనే మళ్లీ ‘పోకిరి’ సినిమాలో వాడేరు. కానీ ఆధునిక వాయిద్యాలు, ఆధునిక చిత్రీకరణ పద్దతులతో ప్రేక్షకులను అలరించిందీ పాట. కానీ ‘పాత’ పాటలో ఉన్న మాధుర్యం, హాయి, మృదుత్వం కొత్త పాటలో అంతగా కనపించవు.

(‘గలగల పారుతున్న గోదారిలా’ (పోకిరి) పాటని యూట్యూబ్‌లో చూడవచ్చు:
https://www.youtube.com/watch?v=iMQmNF8F2AI )

ప్రకృతి దృశ్యాల బదులు, నాయిక శరీరం, హీరోయిజంలు, హీరో ఇమేజ్ అధికంగా కనిపిస్తాయి. కొత్తతరం పాట ఇది. కానీ నాయిక కన్నీరైతే హీరోకు హాయిగా ఉండటం గమ్మత్తనిపిస్తుంది. ‘నీకోసమే కన్నీరు నించుటకు’ అన్న పాదం గుర్తుకువస్తుంది.  మధ్య మధ్యలో వచ్చేఆంగ్ల పదాలు, కూతలు రిథమిక్‌గా ఉండి పాటలో భాగమయినా, “Girl i’m watchin’ your beauty, cause you make me  feel so naughty. Let’s go out tonight and party” వంటి భావాలు ‘నా కోసమై కన్నీరులా మారగా’తో సరిపడవు. సున్నితత్వం, మోటుతనం, ఒకే పాటలో  పోటీ పడుతున్నట్టుంటాయి.

అయితే, ఒకప్పటి తరంలో. ప్రకృతి ప్రేమ హీరోకు ఒక హాబీ మాత్రమే. ‘సుహానా సఫర్’ అన్న  తరువాత ప్రకృతి ప్రసక్తి రాదు. ‘గలగల పారుతున్న గోదారిలా’ పాట తరువాత ‘గౌరి’ సినిమాలో హీరో ప్రకృతి ప్రస్తావన తేడు. ఎందుకంటే, అప్పటి సమాజంలో ఇప్పటి స్వేచ్ఛ, విభిన్న వృత్తులు, తన ఇష్టం, ప్రకారం జీవించే తెగింపు, స్వేచ్ఛలు ఆ తరంలో వారికి లేవు. అందుకే వారు వీలున్నపుడు ప్రకృతిని చూసి పరవశించారు. తరువాత తమ పనుల్లో పడిపోయారు.

ఇప్పటి తరం అలా కాదు. వీరి గురించి ‘they wear their hearts up  on the sleeve’ అనవచ్చు. తమకేం కావాలో నిర్మొహమాటంగా చెప్పటమే కాదు ఎవరినీ లెక్క చేయకుండా తాము ఎంచుకున్న దారిలో ప్రయాణించగలుగుతున్నారు. ‘దేవదాసు’లా పార్వతి లభించకపోతే తాగి జీవితం నాశనం చేసుకునే బదులు, బాధలన్నీ బాటిళ్లలో దించేసే బదులు ‘జాను’ సినిమాలోలా ‘ఫోటోగ్రఫీ’నే జీవితం చేసుకుని, ఒంటరిగా ప్రకృతితో పరవశిస్తూ ప్రయాణం చేయగలరు, ఎవరినీ పట్టించుకోకుండా!

‘96’ అనే తమిళ సినిమాకి రిమేక్ అయిన ‘జాను’ సినిమాలో హీరో, ప్రకృతిని చూసి పరవశించటంలో, తన విఫల ప్రేమ గాథను దాచి పెడతాడు. అన్నీ మరచి ముందుకు సాగుతాడు. తమిళంలోనూ, తెలుగులోనూ ఈ పాట చిత్రీకరణ విభిన్నంగా ఉంటుంది. పాటలో భావాలు భిన్నంగా ఉంటాయి. నాయికుడి వ్యక్తిత్వ పరిచయ పాటలు, ఊహలోనూ, చిత్రీకరణలోనూ ఎంతగా రూపాంతరం చెంది ఏ స్థాయికి ఎదిగాయో ఈ రెండూ భాషలలోని ఒకే భావం ప్రదర్శించే పాటలు విశ్లేషిస్తే తెలుస్తుంది.

(మళ్ళీ కలుద్దాం)

శంతనూ - శర్మిష్ఠ