చలపతి చాతుర్యం

[శ్రీ ఎం.వి.ఎస్. రంగనాధం గారి ‘చలపతి చాతుర్యం’ అనే రచనని అందిస్తున్నాము.]

అనగనగా ఒక ఊరు. ఏదో ఒక ఊరు ఎందుకు. అది మా ఊరే అనుకోండి. మా ఊళ్ళో ఒక మహా మేధావి ‘చలపతి’ అని ఉండేవాడు. నేను పుట్టక ముందు మా గురువు గారి దగ్గర చదువుకున్నాడట. శిష్యుడుగా అతను వేసిన ముద్ర తాలూకు వివరాలు అప్పటి తరాలే కాక ఆ తరువాతి తరాలు కూడా చెప్పుకుని చెప్పుకుని తరించారు. చలపతి మా ఊరికే ఒక మరపురాని గొప్ప గుర్తింపు. చిలకమర్తి వారి గణపతికి, మొక్కపాటి వారి బారిష్టరు పార్వతీశానికి, గురజాడ వారి గిరీశానికి, ఏ మాత్రం తీసిపోని వాడు మా చలపతి.

అసలు చలపతి అన్న పేరుకి అర్థం ఉందా? అని ఎవరో పండితుణ్ణి అడిగితే, అది ‘చలపతి’ కాదురా, “అచలపతి” అనాలి, అది ‘వేంకటాచలపతి’యో ‘శేషాచలపతి’యో అయ్యుంటుంది అని జ్ఞాన బోధ చేశాడు. ఆ జ్ఞానం ఉన్న వాళ్ళు కూడా ‘చలపతి’ అని పిలవడానికే అలవాటుపడ్డారు. దానికి కారణం, చలపతిని ‘అచలపతి’ అని పిలిస్తే అతనిలో ఉన్న చైతన్యం (dynamism) పోయి ఏదో ఒక అచల స్థితి (static state) వస్తుందని భయం. అదేమి వింతో గానీ, నాకు తెలిసిన ‘చలపతి’ అని పిలవబడేవాళ్ళు (మా ఊళ్ళోనే కాదు, వేరే ఊళ్ళలో కూడా) అందరూ విచిత్రమైన చైతన్యం కలవారు. మామూలు వాళ్ళు కాదండోయ్.

ఇక మా చలపతి మాటకొస్తే, పరమానందయ్య గారి శిష్యుల కున్న మహిమతో కూడిన వింత జ్ఞానం అతనికి ఉంది. ఉదాహరణకి, చిన్నప్పుడు గురువు గారు గణితంలో బోధించిన ‘కాలము-పని’ అన్న అధ్యాయంలో ఉన్నదంతా తప్పుల తడక అని మా చలపతి చెప్పేవాడు. బియ్యం కిలో 50 రూపాయలైతే, 2 కిలోలు 100 రుపాయలు చేస్తుంది అన్న లెక్క సర్వత్రా వర్తిస్తుందని మా చలపతి గట్టి నమ్మకం. ఒక పనిని 2 మనుషులు 3 రోజుల్లో చేస్తే, 6గురు మనుషులకి అదే పని పూర్తిచేయడానికి 9 రోజులు పడుతుంది అనే వాడు. ఈ విషయంలో మా గురువు గారే కాదు, అతని సమకాలీకులు తరువాతి తరం వాళ్ళు ఎవ్వరూ కూడా మా చలపతిని తప్పని ఒప్పించ లేకపోయారు. ఇది విని తెగ నవ్వుకు చచ్చిన వాళ్ళలో నేనూ ఉన్నాను కానీ, నాకు తర్వాత ఎప్పటికో ఒక క్రొత్త వాదన వినబడింది, మానేజిమెంట్ థీరీ (Management theory) లోను, ఆర్థిక శాస్త్రం (Economics) లోను. అవసరానికి మించి ఎక్కువ మందిని పనిలో పెట్టుకుంటే ఆ ఎక్కువైన వాళ్ళది, ఒక రకమైన నిరుద్యోగమే. దాన్ని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగం (Disguised Unemployment) అంటారు. ఎక్కువ మందిని పనిలో పెట్టుకుంటే పని తొందరగా అవుతుందనడం భ్రమ. అలా ఎప్పుడూ జరగదు. కూసే గాడిద వచ్చి మేసే గాడిదని చెడగొట్టదా. పనిలో మంది ఎక్కువైతే బాతాఖానీ పెట్టుకుంటారు కానీ పని చేస్తారా ఏమిటి? ఈ ఆలోచనలన్నీ, మానేజిమెంట్ థీరీలో చెబుతారు. ఏమిటి వీళ్ళు చెప్పింది, మా చలపతి చెప్పంది, మీరే చెప్పండి. మా చలపతి చెప్పింది వింటే మాకు చిన్నప్పుడే జ్ఞానోదయం అయ్యుండేది. ఏమిటో ఏమనుకుంటే ఏమి లాభం, జరగాల్సింది జరిగిన తర్వాత.

మా చలపతి చదువు దగ్గర కూడా బేరాలు ఆడేవాడు, ఆ రోజుల్లో. మా గురువు గారు గురుకులం పద్ధతిలో పద్యాలు గాని శ్లోకాలు గాని నిన్న చెప్పింది ఇవ్వాళ అప్పజెబితే కానీ ఆ తరువాతది చెప్పేవారు కాదు. ఈ విషయంలో ఆయన చాలా స్ట్రిక్ట్ (strict). కానీ, మా చలపతి మొన్నటిది, నిన్నటిది, ఇవ్వాళ చెప్పబోయేది కలిపి రేపు అప్పజెబుతాను అని బేరం ఆడేవాడు. మా చలపతి ఉద్దేశం ఏమిటంటే, గురువుగారు ఈ వాక్యం రోజూ మననం చేసుకోవాలి గానీ ఏ రోజూ తనని అప్పజెప్పమని అడగకూడదు. పెద్ద పెద్ద వ్యవహారాల్లోను, కాంట్రాక్టులలోను, బ్యాంకుల్లో అప్పు తీసుకున్న లావాదేవీల్లోను, అప్పు తిరగరాయడమే కానీ తీర్చడం ఉండకూడదన్నది మా చలపతి పాండిత్యం లాంటిది కాక మరేమిటి.

మాది చిన్న పల్లెటూరు. దగ్గరలో ఉన్న పెద్ద పల్లెటూరులో గానీ బస్తీలో గానీ మా ఉళ్ళో వాళ్ళకి ఏదో ఒక పని ఉంటూ ఉండేది. ఎవరి పనికి వాళ్ళే వెళితే ఇక మా చలపతి ఎందుకు? అలాంటి వాళ్ళలో ప్రతి వాళ్ళ దగ్గరకు వెళ్ళి ఇంత చిన్న పనికి అంత దూరం మీరే వెళ్ళాలా నేను చేసుకొస్తాను అని వాళ్ళ దగ్గర ఆ పని తాలుకు ఖర్చు, దారి ఖర్చు వసూలు చేసేవాడు. అట్లా, పని ఉన్న వాళ్ళు అందరి దగ్గరా వసూలు చేసి, అక్కడక్కడ తిరిగి వచ్చి పని కాలేదని అందరికీ కుంటి సాకులు చెప్పేవాడు. ఏ రోజునా ఎవరి పనీ చలపతి చేయగా ఎవరూ చూడలేదు. తరువాతి కాలంలో, నేను ఇటువంటి ఒక సంగీత విద్వాంసుణ్ణి చూశాను. ఆయన పాట కచేరీకి డబ్బులు తీసుకోను, ఉచితంగా కచేరీ చేస్తాను అని చెప్పి ఒకే ప్రదేశంలో నాలుగయిదు బేరాలు ఒప్పుకుని అందరి దగ్గర ఖర్చులు వసూలు చేసేవాడు. ఆ ఖర్చులు కూడా మామూలుగా కాదు, ప్రయాణం ఖర్చులే కాకుండా ఫైవ్ స్టార్ (Five-star) హోటల్లో ఉండడాని కయ్యే ఖర్చులు. ఖర్చులకి పుచ్చుకున్న సొమ్మే కనుక విడివిడిగా చూపిస్తే (ఒక కచేరీకే అని కాకుండా) ఎంచక్కా ఆదాయపు పన్ను కూడా కట్టక్కర్లేదు. ఇది మా చలపతి పాండిత్యం లాంటిది కాదని మీ సందేహమా.

మా చలపతి మృదుభాషి. ఎవరి పైనా కోప్పడటం గానీ విసుక్కోవడం గానీ చేసేవాడు కాదు. అలా ఉండటం ఒక రకంగా మా వాడికి ఊళ్ళో మంచి పలుకుబడిని ఇచ్చింది. అది ఎన్నిక (Election) లప్పుడు బాగా వినియోగంలోకి వచ్చింది. ఏ పార్టీ వాళ్ళు తనకి ఎక్కువ డబ్బు లిస్తే వాళ్ళ తరఫున పని చేసేవాడు. ఆ పని ఎలా చేసేవాడు అన్నదే తెలుసుకోవాల్సిన విషయం. ఎలక్షనుకి రెండు రోజుల ముందు వరకు ఏమీ చేసేవాడు కాదు. అది రెండు రోజులుందనగా, అన్ని గూడెములలో పలుకుబడి ఉన్నవాళ్ళని పిలిపించేవాడు. “ఏరా! ఎవరికి ఓటు వేద్దాం అనుకుంటున్నారు. (సమాధానం కోసం ఆగకుండా) మీ ముఖం. ఎవరికేస్తారు. ఫలానా గుర్తుకి (పేరు చెప్పేవాడు) వెయ్యండి. మీరు వెయ్యటమే కాదు. మనాళ్ళందరి చేతా వేయించాలి. ఏంటి, అర్థం అయ్యిందా? తెలుసుగా, మనాళ్ళకి కావాల్సిన డ్రమ్ములు పంపించాను. ఈ రెండు రోజులు ఆళ్ళని దగ్గరుండి చూసుకోవాల. మీరు మాత్రం ముట్టుకోకండి. ఏంటి తెలిసిందా? అదుగో, అక్కడ కొత్త సైకిళ్ళు (cycles) పెట్టించాను. తలోటి పట్టుకు పొండి. జాగ్రత్తగా పని కానిచ్చి నా కొచ్చి చెప్పండి.” అని వాళ్ళకి ఉపన్యాసం ఇచ్చేవాడు మా చలపతి. ఇది సుగ్రీవాజ్ఞ లాగా పనిచేసేది. చూడండి, ఎంత ప్రశాంతంగా జరిపించేవాడో ఎలక్షన్లు, చలపతి ఆ రోజుల్లో. ఇప్పుడు ఎలక్షనుల్లో జరిగే హంగామా చూస్తే చలపతి లేని లోటు కొట్టిచ్చినట్లు కనిపిస్తుంది.

ఎంత అడ్డగోలుగా సంపాదించినా వేషధారణలో కనపడనిచ్చేవాడు కాదు మా చలపతి. చాలా సింపుల్గా (simple) ఉండేవాడు. సన్నిహితులు ఎందుకని ఇలా ఉన్నావు అని అడిగితే, ఊళ్ళోవాళ్ళ దృష్టి మన మీద పడకూడదురా అని చెప్పేవాడు. చాలా కాలం తర్వాత నేను ఢిల్లీలో (Delhi) పనిచేసే రోజుల్లో ఇలాంటి కారక్టర్‌ని (character) చూశాను. ఆఫీసుల (Offices) రద్దీ ఉండే ప్రాంతంలో సౌతిండియన్ కాంటీన్ (South Indian Canteen) నడిపేవాడతను. కాంటీన్లో ఎప్పుడూ రష్ (rush) ఎక్కువగా ఉండేది. ఆదాయం చాలా ఎక్కువే అనడానికి సందేహం లేదు. ఇదంతా బాగానే ఉంది కాని ఆ ఓనరు (owner) నీరకాయ బట్టల్లో వెర్రి పీనుగ లాగా ఉండేవాడు. ఆ కాంటీన్ రేకుల షెడ్డులో బయటి నుంచి చూసే వాళ్ళకి చాలా సామాన్యంగా ఉండేది. నీకు ఆదాయం బాగా వస్తోంది కదా, ఇవన్నీ సరి చేసుకోవచ్చు కదా అని అడిగాను అతనిని హిందీలో ఒక సారి. “నజర్ పడేగీ” అంటే “దిష్టి తగులుతుంది” అని హిందీలో జవాబు ఇచ్చాడు. అతను గవర్నమెంటుకి టాక్సు (Tax) కడతాడో లేదో మీకీపాటికి అర్థం అయ్యుండాలి.

ఇవన్నీ మా చలపతి గొప్పతనం గురించి చెప్పడం కోసం కాదు కానీ చలపతి అన్న కారక్టర్ మా ఊళ్ళోనే కాదు సర్వత్రా ఉంటుంది అని చెప్పడానికి చెబుతున్నాను. అందుకు నాకు చాలా గర్వంగా ఉంది.