[‘అందమైన గీతాల రచనకు మాహిర్ – సాహిర్!!!’ అనే శీర్షికలో ప్రముఖ గీత రచయిత సాహిర్ గారి పాటలని విశ్లేషిస్తున్నారు పి. జ్యోతి.]
ఈ వారం విశ్లేషిస్తున్న పాట చిత్రం ‘నయా దౌర్’ (Naya Daur, 1957) చిత్రం లోని ‘సాథీ హాథ్ బఢానా’. గానం రఫీ, ఆశా భోస్లే. సంగీతం ఓ.పి.నయ్యర్.
~
కొన్ని పాటలు ఒక తరానికి, ఒక వర్గానికి కాక సంపూర్ణమైన మానవ సమాజానికి ఆ పాత తరాల ఆస్తిగా, ప్రస్తుత తరం స్ఫూర్తిగా, రాబోయే తరాలకు ఆశావాహికగా ఉండడం అరుదుగా జరిగే విషయం. ప్రేమ పాటలనే తీసుకోండి. తరాలు మారుతున్నప్పుడు ఆ పాత పాటలను ఆస్వాదించే శ్రోతలు ఉండవచ్చు కాని వాటిని ఓన్ చేసుకునేవారు కొత్త తరంలో తగ్గుతారు. ప్రేమను వ్యక్తీకరించే పద్ధతిలో మార్పు మనం గమనిస్తున్నాం కదా. కాని మానవ సమాజంలోని సామాజిక ఘర్షణ దగ్గరకు వచ్చేసరికి తరాలు మారినా ఆ భావోద్వేగాలు అదే స్థాయిలో ఉంటాయి. అందుకే సాహిర్ తన సాహిత్యంలో సామాజికతకే ప్రాధాన్యత ఇచ్చేవారు. ఆయన దృష్టిలో సమాజంలో తన ఉనికి కోసం, మానవ జాతి చేసే సంఘర్షణ కాలానికి అతీతమైనది. ప్రేమను కూడా సామాజికం చేసి వ్యక్తీకరించేవారు కాబట్టే ఆయన ప్రేమ పాటలు భిన్నంగా ఉంటాయి. ఇక సమూహాలుగా మనుషులు చేసే పోరాటం దగ్గరకు వచ్చేసరికి సాహిర్ కలం పదునెక్కుతుంది. ఆయనలోని ప్రగతీశీల భావాలు, సోషలిస్ట్ భావజాలం సిరాగా ప్రవహించి ఆ పాటలకు ఉత్తేజాన్ని అందిస్తుంది.
శ్రామికుల శక్తిని సమాజానికి చాటడంలో సాహిర్ ప్రదర్శించే ఉత్సాహం అందులోని ప్రవహించే జీవం వినే వారందరిలోనూ భవిష్యత్తు పట్ల ఆశను ఉత్తేజాన్ని కలిగిస్తూ శ్రమలోని ఆత్మగౌరవానికి అందరూ తల వంచేలా చేస్తుంది. ప్రస్తుత తరంలో ఇలాంటి స్పూర్తిదాయకమైన పాటలు కనిపించట్లేదు. ఏదో ఓ ప్రత్యేక ఉద్యమ లక్ష్యంగా అంతవరకే పరిమితమైన ఉత్తేజకర గీతాలు వస్తున్నాయి కాని కొన్ని తరాలకు సంపూర్ణ మానవ ఆత్మగౌరవ పోరాటాలకు స్ఫూర్తినిచ్చే ఉద్యమ గీతాలు ప్రస్తుత సినిమాలలో వినిపించట్లేదు. అందుకే అన్ని తరాల వాళ్లు ఉద్యమ స్ఫూర్తిగా శ్రామిక ఆత్మగౌరవ నినాదంగా ‘నయాదౌర్’ లోని ఈ పాటను ఇప్పటికీ తలచుకుంటారు. ఆస్వాదిస్తారు. అందులోని శ్రమైక సౌందర్యాన్ని, జీవనాన్ని స్ఫూర్తిగా తీసుకుంటారు.
సాథీ హాథ్ బఢానా సాథి రే (6)
సాథీ హాథ్ బఢానా, సాథీ హాథ్ బఢానా
ఏక్ అకేలా థక్ జాయేగా మిల్ కర్ భోఝ్ ఉఠానా
సాథీ హాథ్ బఢానా, సాథీ హాథ్ బఢానా
ఏక్ అకేలా థక్ జాయేగా మిల్ కర్ భోఝ్ ఉఠానా
సాథీ హాథ్ బఢానా
సాథీ హాథ్ బఢానా సాథీ రే (3)
(స్నేహితులారా చేయి అందించండి. ఒక్కరం ఒంటరిగా అలసిపోతాం కలిసి బరువును మోద్దాం రండి. స్నేహితులారా చేయి అందించండి)
ఈ పాట విన్న ప్రతిసారి ‘ప్రపంచ కార్మికులారా ఏకంకండి’ అన్న నినాదం గుర్తుకొస్తూ ఉంటుంది. శ్రామికులందరూ ఏకం అవ్వాలని, ఒంటరిగా ఏ భారాన్ని ఎవరూ మోయలేరని, కలిసి పని చేయడంలోనే శక్తి ఉందని చెప్తూ సాగే ఈ పాట సాహిర్ సృష్టించిన ఓ గొప్ప గీతం.
హమ్ మెహనత్‌వాలోం నే జబ్ భీ మిల్‌కర్ కదం బఢాయా
సాగర్ నే రస్తా ఛోడా పర్బత్ నే సీష్ ఝుకాయా
ఫౌలాదీ హై సీనే అప్నే ఫౌలాదీ హై బాహే (2)
హామ్ చాహే తో పైదా కర్దే చట్టానో మే రాహే(2)
సాథీ హాథ్ బఢానా, సాథీ హాథ్ బఢానా
ఏక్ అకేలా థక్ జాయేగా మిల్ కర్ భోఝ్ ఉఠానా
సాథీ హాథ్ బఢానా
సాథీ హాథ్ బఢానా సాథీ రే (3)
(శ్రామికులమైన మనం ఎప్పుడు కలిసి నడిచినా సముద్రాలే దారి ఇచ్చాయి, పర్వతాలు తల వంచాయి. ఉక్కులాంటి ఛాతి, చేతులు మనవి. మనం అనుకుంటే శిలల మధ్య దారి నిర్మించుకోగలం. స్నేహితులారా చేయి అందించండి. ఒక్కరం ఒంటరయిపోతాం. కలిసి బరువు మోద్దాం రండి)
శ్రామిక శక్తి అపారం. ఒక్కరిగా వాళ్ళు బలహీనంగా కనిపించవచ్చు. కాని కలిస్తే అసాధ్యాలు చేసి చూపించారు. శ్రామికుల ఆస్తి వారి ఉక్కు శరీరాలే. వాటితోనే శిలలలో దార్లు నిర్మించారు. వారు అనుకుంటే చేయలేనిదేమీ లేదు. వారిలో కావల్సింది ఐకమత్యమే. ఒకరికి ఒకరు తోడు ఉంటే, ఆ శ్రామిక శక్తి ముందు ప్రపంచం తల వంచవలసిందే. ఆ శక్తిలోని జీవం ముందు ఎంతటి రాచరికమైనా మోకరిల్లవలసిందే..
మెహనత్ అప్నె లేఖ్ కీ రేఖా మెహనత్ సె క్యా డర్నా
కల్ గైరం కీ ఖాతిర్ కీ ఆజ్ అప్నీ ఖాతిర్ కర్నా
అప్నా దుఖ్ భీ ఏక్ హై సాథీ అప్నా సుఖ్ భీ ఏక్ (2)
అప్నీ మంజిల్ సచ్ కీ మంజిల్ అప్నా రస్తా నేక్,(2)
సాథీ హాథ్ బఢానా, సాథీ హాథ్ బఢానా
ఏక్ అకేలా థక్ జాయేగా మిల్ కర్ భోఝ్ ఉఠానా
సాథీ హాథ్ బఢానా
సాథీ హాథ్ బఢానా సాథీ రే (3)
(శ్రమ మన జీవిత సారం. శ్రమ పట్ల భయం దేనికి? నిన్న పరాయి వాళ్ళ కోసం శ్రమించాం, ఇవాళ మన కోసం శ్రమ పడదాం. మన దుఃఖాలు ఒకటే సుఖాలు ఒకటే. మన గమ్యం సత్యం వైపు మన దారి మంచి కోసం. స్నేహితులారా చేయి అందించండి. ఒంటరిగా అలసిపోతాం. కలిసి శ్రమను పంచుకుందాం. స్నేహితులారా కలిసి రండి.)
శ్రామికులు శ్రమకు భయపడరు. అదే వారి జీవిత సారం. ఇక్కడ సాహిర్ ‘లేఖ్ కి రేఖా’ అన్న పదం వాడేడు. లేఖ్ అంటే, అదృష్టం, విధి. విధి మన అదృష్టంలో శ్రమ రాసింది. అలాంటప్పుడు ఇక శ్రమ అంటే భయపడే ప్రసక్తి లేనేలేదు. ఇదే భావన ‘ ప్యాసా’ సినిమాలో ‘జానె వొ కైసే’ పాటలో ‘ఇస్కొహీ జీనా కహెతోహైతో యూహీ జీలేగే’, ‘ గం సే అబ్ ఘబ్రానా కైసా’ అనటంలోనూ కనిపిస్తుంది. కానీ, ధ్వనిలో తేడా వుంది. అక్కడ విరక్తితో ‘resigned to fate’ అన్నట్టు అన్నాడు. సాథీ హాథ్ బఢానాలో ఉత్సాహాన్నిస్తూ, ప్రేరణాత్మకంగా అన్నాడు. ఇప్పటి వరకూ పరాయి వాళ్ల కోసం తమ కండలు కరిగించుకున్నారు. ఇప్పుడు కలిసి తమ కోసం తమ భవిష్యత్తు కోసం శ్రమ పడబోతున్నారు. పరాయి వారి కోసం శ్రమ పడి తమ సత్తా చాటుకున్న కార్మిక వర్గానికి తమ కోసం, తమ హక్కుల కోసం శ్రమ పడడం కష్టంగా ఎందుకు ఉంటుంది. ఇప్పుడు వారి శ్రమ వారి భవిష్యత్తుకు వాళ్ళు నిర్మించుకునే రహదారి. దాంట్లో భవిష్యత్ తరాలకు వాళిచ్చే స్ఫూర్తి ఉంది. తమ జీవితాలను బాగు పరుచుకుకోగల ఎరుక ఉంది. అందుకని కలిసి అడుగు వేద్దాం. మన జీవితాలను బాగు పరుచుకుందాం అంటున్నాడు సాహిర్.
ఏక్ సె ఏక్ మిలే తో కతరా బన్ జాతా హై దరియా
ఏక్ సె ఏక్ మిలె తో జర్రా బన్ జాతా హై సెహ్రా
ఏక్ సే ఏక్ మిలే తో రాఈ బన్ సకతీ హై పర్బత్ (2)
ఏక్ సే ఏక్ మిలే తో ఇన్సాన్ బస్ మే కర్ లే కిస్మత్ (2)
సాథీ హాథ్ బఢానా, సాథీ హాథ్ బఢానా
ఏక్ అకేలా థక్ జాయేగా మిల్ కర్ భోఝ్ ఉఠానా
సాథీ హాథ్ బఢానా
సాథీ హాథ్ బఢానా సాథీ రే (10)
(ఒకటితో ఒకటి కలిస్తే నీటి బిందువులు నదిగా మారతాయి. ఒకో ఇసుక రేణువు కలుస్తూపోతే ఒక ఎడారి ఏర్పడుతుంది. ఒకరితో మరొకరు చేయికలిపి రక్షణ కొండలా నిలవవచ్చు. ఒకరితో ఒకరు చేయి కలిపితే మనుషులు తమ తలరాతనే మార్చుకోగలరు. అందుకే స్నేహితులారా చేతులు చాచండి. ఒకరితో ఒకరు కలవండి, ఒక్కరిగా మిగిలితే ఒంటరవుతాం. కలిసి ప్రయాణం చేద్దాం రండి.)
ఈ చరణంలో సాహిర్ కలిసి పని చేయడంలోని శక్తిని వర్ణీస్తున్నాడు. ఒకో నీటి చుక్క నదిగా మారుతుంది. చిన్న ఇసుక రేణువులు కలిస్తే ఎడారి ఏర్పడుతుంది. మనుషులంతా కలసి నిలిస్తే రక్షణ కొండగా, అంటే, ఎలాంటి ప్రమాదాన్నుంచయినా రక్షణగా నిలచి తమ బలాన్ని చాటుతారు. ఇక్కడ సాహిర్ ‘రాఈ’ అన్న పదాన్ని వాడేడు. రాఈ అంటే, రక్షకుడు లేక భద్రంగా వుంచేవాడు. అంటే, తమని తాము కాపాడుకునేవారంతా కలసి కట్టుగా నిలబడితే కొండలా వారు అన్ని ప్రమాదాలకూ అడ్డుగా నిలబడగలరు. హిమాలయాలు ఎలాగయితే భారత్ కు పెట్టనికోటనో, అలా రక్షకులంతా కలిస్తే కొండంత అండ గా ఎదుగుతారు. అందుకే శ్రామికులంతా కలిసి అడుగు వేయాలి. సంఘటిత శక్తుల బలాన్ని అర్థం చేసుకుని ఓ ప్రయోజనం కోసం కలిసి ఒకరికొకరు తోడుగా నిల్చి తమ జీవితాలను బాగు చేసుకోవాలి.
సినిమాలో పాట ఇక్కడితో ముగుస్తుంది. కాని సాహిర్ దీనికి మరో చరణం కూడా రాసారు. అది పాటకు సంపూర్ణతను ఇస్తుంది. దాన్ని కూడా ఇక్కడ చూద్దాం.
మాటీ సే హమ్ లాల్ నికాలే మోతీ లాయే జల్ సే
జో కుఛ్ ఇస్ దునియా మె బనా హై బనా హమారే బల్ సే
కబ్ తక్ మెహనత్ కే పైరోం మే యె దౌలత్ కీ జంజీరే
హాథ్ బఢాకర్ ఛీన్ లో అప్నే సప్నోం కే తాబీరే
సాథీ హాథ్ బఢానా, సాథీ హాథ్ బఢానా
ఏక్ అకేలా థక్ జాయేగా మిల్ కర్ భోఝ్ ఉఠానా
సాథీ హాథ్ బఢానా
సాథీ హాథ్ బఢానా సాథీ రే (3)
(మట్టి నుండి మనం జీవం తీస్తాం, నీటి నుండి ముత్యాలను సేకరిస్తాం. ఈ ప్రపంచంలో నిర్మించినవన్నీ మన బలంతో సాధ్యమయినవే. ఎప్పటి వరకు మన శ్రమైక పాదాలను ఈ ధనవంతుల సంకెళ్ళు చుట్టుకుని ఉంటాయి? చేతులు చాచి మీ కలల ఫలితాలను లాక్కోండి. స్నేహితులారా చేయి కలపండి. ఒంటరిగా నిర్వీర్యులమవుతాం, కలిసి సాగుదాం రండి)
శ్రామికులు మట్టి నుండి జీవాన్ని సృష్టించగలరు, నీటి నుండి ముత్యాలను సేకరించగలరు. ఈ ప్రపంచంలో ప్రతిది వారి చేతులతో సృష్టించిందే. అయినా వారి శ్రమకు ధనవంతులు ధన సంకెళ్ళను వేసి వారిని నిర్వీర్యులుగా మారుస్తున్నారు. వాటిని వదిలించుకుని చేతులు చాచి వారి కలల సౌధాలను హక్కుగా పొందమంటున్నాడు కవి. దానికి కలిసి కృషి చేయమని బోధిస్తున్నాడు.
ప్రపంచ కార్మికులారా ఏకం కండి, పోయేదేం లేదు బానిస సంకెళ్ళు తప్ప అన్న నినాదానికి నిదర్శనంగా నిలుస్తుంది ఈ చరణం. శ్రమ శక్తిని గౌరవిస్తూ, దానిలోని గొప్పతనాన్ని, అసాధ్యాలను సాధ్యం చేయగల శక్తిని శ్రామిక వర్గానికి గుర్తు చేస్తూ వారిలో స్ఫూర్తిని నింపుతున్నాడు కవి. ఇతరుల కోసం శ్రమ పడే ఆ వర్గం, తమ భవిష్యత్తు కోసం ఇప్పుడు కలిసి ఒకటవ్వాలని, తమను బంధించిన ధన సంకెళ్ళను, ధన మదం అహంకారాలను వదిలించుకుని తమ స్వేచ్ఛ కోసం, గౌరవం కోసం తమ భవిష్యత్తు కోసం నవతరాలను నిర్మించుకోవడానికి ఒకటిగా ఉద్యమించాలని. కలిసి సాధించుకోవాలన్న ఆలోచనతో సంఘటితమయ్యే కార్మికుల శక్తి ముందు ప్రపంచం తల వంచి తీరుతుందని చెప్పడం కవి ఉద్దేశం.
ఇది పూర్తిగా సాహిర్ మార్క్‌తో వచ్చిన పాట. ఇటు వంటి పాటలు రాయడానికి సాహిర్ ఎంతో ఉత్సాహాన్ని చూపేవాడు. ఈ పాటకు సంగీతం అంతే గొప్పగా ఉంటుంది. ముఖ్యంగా, అంతకు ముందే చైనా మార్చింగ్ సంగీతం ఆధారంగా రూపొందించిన ‘దో భీగా జమీన్’ సినిమాలోని ‘అప్ని కహానీ ఛోడ్ జా’ లయలోనే ఆ పాటకు పూర్తిగా భిన్నంగా రూపొందించటంలో ఓపీ నయ్యర్ ప్రతిభ తెలుస్తుంది. ఈ పాటలో వచ్చే కోరస్‌ను గమనించాలి. కోరస్ పాటకు బలాన్ని ఇస్తుంది. అది ఒకరి గొంతుక కాదు మనందరిదీ అనిపించి జనానికి ఆ పాటను దగ్గర చేస్తుంది. కోరస్‌కున్న బలాన్ని ఈ పాటకు చక్కగా ఉపయోగించుకున్నారు నయ్యర్. సినీ గితాలలో కోరస్‌ను అలనాటి సినీ దర్శకులు ఉపయోగించుకున్న తీరు గమనించండి. వ్యక్తిగతం నుండి గీతాన్ని సామాజికం చేయడానికి ఈ పద్ధతి బాగా ఉపయోగపడేది. పాటలకు కోరస్ ఎంత బలాన్ని ఇస్తుందంటే, శ్రోతలకు ఆ భావ పరంపరలో తాము కూడా పాలు పంచుకున్న ఫీలింగ్ కలుగుతుంది. ఈ పాటకు కోరస్ అదనపు బలం. రఫీ ఆశాలు దీన్ని అద్భుతంగా గానం చేశారు. పాట చివర్లో ఆ ఇద్దరూ చేసే ఆలాపన పాటకు మరో అదనపు ఆకర్షణ.
ఏక్ సే ఏక్ మిలే తో రాయీ బన్ సకతీ హై పర్బత్
ఏక్ సే ఏక్ మిలే తో ఇంన్సాన్ బస్ మే కర్ లే కిస్మత్
ఎంత స్ఫూర్తిదాయకమైన వాక్యాలో కదా ఇవి. ఇలాంటి పాటలు ఇప్పుడు ఎందుకని సినిమాలలో వినిపించవో మరి. మరో సంగతి నాకు ఈ పాట విన్న ప్రతీ సారి మన తెలుగులో రాముడు-భీముడు సినిమాకు శ్రీశ్రీ గారు రాసిన ‘ఉందిలే మంచి కాలం ముందు ముందున’ అన్న పాట గుర్తుకు వస్తుంది. ఈ రెండు పాటలు ఆశావాహ దృక్పథంతో రాసినవి, శ్రమ శక్తి లోని ఆత్మగౌరవాన్ని చాటేవి. రెండు పాటలలోనూ కోరస్ బలం. సాహిర్ శ్రీశ్రీల శైలిలో కొంత సారూప్యత ఉన్న మాట నిజం, ఇద్దరూ సోషలిజాన్ని నమ్మిన ప్రజా కవులు మరి.
Images Source: Internet
(మళ్ళీ కలుద్దాం)
